Xayitova mohinurning organik kimyo fanidan tayyorlagan

I. ASOSIY QISM
I.1.Alifatik aminlar va ularning umumiy tavsifi.
Molekulasi tarkibida aminoguruh − NH₂ saqlagan organic birikmalar aminlar deb ataladi. Ular molekulasidagi aminoguruh soniga ko’ra mono- va di ; radikalning tabiatiga qarab alifatik va aromatik aminlarga farqlanadi. Monoaminlarni ammiakning vodorod atomlari almashingan hosilalari deb qarash mumkin.
Radikallar soniga qarab aminlar birlamchi ( bitta radikalli ), ikklamchi (ikkita radikalli) va uchlamchi ( uchta radikalli) bo’ladi.
Ammoniy guruhidagi to’rttala vodorod atomi uglevodorod radikaliga almashingan bo’lsa , ammoniy gidroksining bunday hosilalari to’rtlamchi ammoniy asoslar deyiladi.
Aminobirikmalarning ammiak molekulasidagi vodorod atomlarini uglevodorod radikallariga almashinishidan hosil bo’lgan birikmalar deb qarash mumkin.
Ammiakdagi bitta vodorod radikalga almashsa birlamchi, ikkita vodorod almashsa ikkilamchi va uchta vodorod almashsa uchlamchi amin hosil bo’ladi:





Nomlanishi va izomeriyasi. Aminobirikmalarni emperik nomenklatura bo’yicha nomlashda aminoguruh bilan bog’langan radikal nomi oxiriga amin so’zi qo’shib o’qiladi. Sistematik nomenklatura bo’yicha nomalshda esa aminobirikma molekulasidagi uglerod atomining soniga qarab, unga mos keladigan to’yingan uglevodorod nomi oldiga «amino» so’zi qo’shib o’qiladi va aminoguruhning holati raqamlar bilan ko’rsatiladi.










Diaminlarning nomlari uglevodorodning ikki valentli qoldig’I nomiga yoki to’yingan uglevodorod nomigs –diamin qo’shimchasi qo’shish bilan keltirib chiqariladi:

etilendiamin

geksametildiamin

Ammoniy tuzlari aminning nomiga –oniy yoki -iniy qo’shimchasi

qo’shib nomlanadi. Masalan:


etilammoniy xlorid

1-jadval

Aminobirikmalar formulasi	Empirik nomenklatura bo’yicha nomi	Sistematik nomenklatura bo’yicha nomi
CH3NH2	Metilamin	Aminometan
CH3CH2NH2	Etilamin	Aminoetan
CH3CH2CH2NH2	Propilamin	1-aminopropan
CH3 −CH−CH3 NH2	Izopropilamin	2-aminopropan
CH3NHCH3	Dimetilamin	Metilaminometan
CH3NHCH2CH3	Metiletilamin	Metilaminoetan
CH3 CH3−N−CH2CH3	Dimetiletilamin	p,p-dimetilaminoetan