Xalqaro ilmiy-nazariy konferensiya

Калит сўзлар:
 
топоним, ономастика, Афғонистон, тарихга 
айланган, ном, туркий ном. 
Ономастика, аниқроғи номшунослик тилшунослик илми доирасига 
кирадиган илмлардан бири. Бу - “тирик мавжудотнинг, объектлар ва 
тушунчаларнинг, қисқаси, теварагимизда кўриши ва идрок этиши мумкин 

---

TURKIY FILOLOGIYANING DOLZARB MASALALARI ǀǀ URGENT PROBLEMS OF TURKIC PHILOGOGY 
XALQARO ILMIY-NAZARIY KONFERENSIYA
 
NUKUS, QORAQALPOG‘ISTON, 2-OKTYABR, 2021-YIL 
 
184 
бўлган барча нарсалар номи билан шуғулланадиган фан соҳасидир”
1
. 
Бунда 
объект-нарсаларнинг номи тил бирлиги жиҳатидан ҳам, тил-тафаккур, 
маданият муносабатлари нуқтай назаридан ҳам, ўрганилади. Ушбу фаннинг 
ўрганиш соҳаси анча кенг ва хилма-хил. Бугунги кунда “ономастика фанининг 
жой номлари билан шуғулланадиган - топонимика, шахс номлари билан 
шуғулланадиган - антропонимика, сув иншоотлари номлари билан 
шуғулланадиган - гидронимика ва тоғ номларини ўрганадиган - оронимия 
каби кичик тармоқлари ва алоҳида соҳалари мавжуд.”
2
Ўзбек ономастикаси 
о‘тган асрнинг 60-70-йилларида мустақил соҳа сифатида шакилланиб, 
бугунги кунда бу фаннинг “антропонимика, топонимика, гидронимика, 
этнонимика, қисман космонимия, зоонимия йўналишлари, шунингдек, 
ономастик луғатшунослик, атоқли отлар имлоси қониқарли тадқиқ 
қилинган”.
3
“Тарихга айланган номлар” сарлавҳали мақоламизнинг ўрганиш 
объектини Афғонистонга оид тарихга айланган айрим топонимлар ташкил 
беради. Бу мавзуда мақола ёзишдан икки асосий мақсад бор: биринчиси, 
номшунослик соҳасининг ёш изланувчиси сифатида ўз ватанимдаги номлар 
ҳақида ёзиш бўлса; иккинчиси, бу мавзу бўйича, тарихий ва илмий 
манбаларга таяниб илмий тадқиқот амалга оширишдир. Мен бир 
Афғонистонлик сифатида, ўз юртимдаги номлар ҳақида ёзсам ҳам асосли, 
ҳам далилли бўлади. Чунки мен кўрганим ва билганимни илмий фикр 
сифатида ёзаман. Зеро, илмнинг чек ва чегараси йўқ. Шу маънода 
Афғонистон билан боғлаганим мен каби ёш мутахассисларнинг илмда ҳам, 
ҳаётда ҳам она ватан таянч эканлигини кўрсатиб туради. 
Ҳаммага маълумки, Афғонистон узоқ тарихга эга ўлкалардан бири.
4
Бу 
мамлакатда қадимдан бирга ҳамкорликда яшаб келган - паштун, тожик, 
ҳазора, ўзбек, туркман ва бошқа миллатлар вакиллари бор.
5
Бу миллатлар 
вакиллари ҳар бири ўзига хос урф-анъаналарини сақлаб келмоқда. Ҳар бир 
миллат вакиллари муайян географик ҳудудда жойлашган. Шулардан бири 
бўлган ўзбеклар Афғонистон жамъиятининг маълум қисмини ташкил қилади. 
Кўпроқ ўзбеклар Бадахшон, Тахор, Қундуз, Бағлон, Самангон, Балх, Жузжон, 
Сари Пул, Фориёб вилоятларида жойлашган.
6
Бу вилоятлар аҳолисининг 
катта қисмини ўзбеклар ташкил этади. Бундан ташқари, ўзбеклар Бодғис, 
Ҳирот, Ҳилманд ва Кобул вилоятларида ҳам яшайдилар. Мазкур 
вилоятлардан, Кобулда кўпроқ бўлса, қолганларида эса озроқдир. 
Ўзбеклар яшайдиган ҳудудларнинг номларининг аксарияти туркий 
номлар бўлган ва тарихий манбаларда, бугунги шимолий ҳамда шилмоли-
шарқий Афғонистон, “Афғон Туркистони”
7
ё “Жанубий Туркистон”
8
деб 
1
Sakaoğlu Saim. 
Türk Ad Bilimi I/Giriş, 
Ankara, 2001. 156 s. 
2
İzmirli Yücel. 
Rodos/Rodoslu Тürklerin Lakapları
,
 
İzmir, 2016.190 s. 
3
Бегматов Э. Ўзбек Тили Антропонимикаси. Тошкент: “Фан” нариёти. 2013-й. 4-бет. 
4
Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси. А ҳарфи, 804-бет. (Електрон вариант). 
5
Афғонистон асосий қонунининг 1-фасли, 4-моддаси. 
6
Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси. А ҳарфи, 804-бет. (Електрон вариант). 
7
Gunnar Jarring. On The Distribution of Turk Tribes in Afghaniston. 
Жалойир Азиmий таржиmаси (Форсчага). Кобул: Xуросон 
нашриёти. 1392 (2013), 11-бет.; Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси. Т ҳарфи, 737-бет. (Електрон вариант).; Салим Ёвуз. 
Афғонистон ва Дўстум. Муҳаммад Ориф Садрий таржимаси (Форсчага). Теҳрон: Андешайи Нав. 1388-й. 30-бет. 
8
Шоруқ Баҳриддин. Ториxи Mуxтасари Туркистони Жанубий (Туркистони Афғонистон). Кобул, 1395 (2016)-й. 91-бет.; Салим 
Ёвуз. Афғонистон ва Дўстум. Муҳаммад Ориф Садрий таржиmаси (Форсчага). Теҳрон: Андешайи Нав. 1388-й. 30- бет. 

---

TURKIY FILOLOGIYANING DOLZARB MASALALARI ǀǀ URGENT PROBLEMS OF TURKIC PHILOGOGY