Xalqaro huquq fakulteti xalqaro ommaviy huquq va davlat huquqiy kafedrasi

Huquqiy xulq-atvor tushunchasi, belgilari va tasnifi
Huquq ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish vositasi sifatida kishilarning xatti-harakati va xulq-atvoriga ta’sir etadi. Yuridik adabiyotlarda asosiy diqqat-e’tibor kishilar xulqatvorining huquqqa zid jihatiga, ya’ni huquqbuzarlikka qaratilib, huquqiy harakatlar xususida kamroq fikr bildiriladi. Huquqiy xatti-harakat deganda, huquq subyektlarining qonunga mos holda ijtimoiy-foydali harakat yoki harakatsizlik qilishi tushuniladi. Jamiyatda kishilarning xulq-atvori turli shakllarda namoyon bo‘lib, uni ifodalanishiga, samaradorligiga, motivlariga, maqsadlari va oqibatlariga qarab turlarga ajratish mumkin. Bu qonunga mos, ijtimoiy xatti-harakat bo‘lib, yuridik shakldagi qonuniy xattiharakat ta’sirida huquq amalda bo‘ladi. Huquqiy xatti-harakat doirasi va chegarasi huquqiy normalarining dispozitsiyasi bilan belgilanadi. Aynan u huquqiy tartibotning mohiyati hisoblanadi. Huquqiy ta’sir etish yo‘li bilan jamiyat boshqariladi, uning hayot faoliyati me’yoriy tartibga solinadi, fuqarolarning huquq va majburiyatlari amalga oshiriladi. Huquqiy xulq-atvorning o‘ziga xos belgilari:

– ijtimoiy foydaliligi – ushbu xatti-harakatlar jamiyat, shaxs va davlat uchun foydali bo‘ladi va biror-bir shaxsga zarar keltirmaydi;

– ixtiyoriyligi va ongliligi – jamiyat a’zolarining asosiy tarkibi huquqiy harakatlarni jazo choralaridan qo‘rqishdan emas, balki o‘z tashabbuslari bilan ixtiyoriy ravishda, huquqni hurmat qilish asosida amalga oshiradi;

– huquq normalariga mos kelishi – shaxslarning xattiharakatlari amaldagi huquq normalariga mos kelishi va o‘rnatilgan talablarga javob berishi, shuningdek, huquq normalari bilan ruxsat etilgan bo‘lishi talab qilinadi. Jamiyatda vujudga keladigan va amalga oshayotgan huquqiy munosabatlarning asosiy qismi o‘z asosiga ko‘ra huquqiy xattiharakatdan iboratdir.

Huquqiy xatti-harakat juda keng ma’noga ega. U o‘z xususiyatiga ko‘ra bir xil emas. Huquqiy xatti-harakatning shaxsni huquqiy tartibga solishga jalb etilish darajasiga ko‘ra to‘rt turi mavjud: