Xalqaro diplomatik munosabatlar

8.2. Davlat tashqi aloqalar organlari haqida tushuncha, ularning turlari va
vazifalari
Tashqi ishlar vazirligi bevosita tashqi siyosatni amalga oshiruvchi asosiy
tizim hisoblanadi. Tashqi ishlar vazirligi davlat va hukumatning xorijdagi tashqi
aloqalarida doimiy vakili hisoblanadi. Mamlakat markazida esa akkreditastiya
qilingan, tashrif buyurgan elchilar bilan, chet davlatlarning vakillari bilan
munosabatlarda 
davlat 
nomidan 
ish 
olib 
boradi. Tashqi ishlar vazirligi
davlatning tashqi siyosatini amalga oshirish bo’yicha tezkor ish olib boradi. U
muntazam ravishda hukumatga tashqi siyosat masalalari bo’yicha axborot va
takliflar tayyorlaydi. Bu sohada qabul qilingan qarorlarni amalga oshiradi. Bir
qator davlatlarda Tashqi ishlar vazirligi o’z faoliyatida tashqi siyosat
masalalarida va xorijiy davlatlar bilan aloqalarga duch keluvi barcha idoralar
vazifasini muntazam kuzatadi va ularga hukumat tomonidan topshirilgan
vazifalarni bajarishda yordam beradi.
Tashqi ishlar vazirligi chet davlatlardagi diplomatik vakolatxonalarga
(doimiy va vaktinchalik) rahbarlik qiladi, tashqi siyosat kadrlarini tayyorlaydi,
tashqi siyosat masalalari bo’yicha strategik muammolarni tahlil qilishga rahbarlik
qiladi va tashqi siyosat ishlarini o’rganadi. Ushbu masalalar markaziy apparat
ishining xarakteridan kelib chiqib amalga oshiriladi.
8.3. Tashqi aloqalar markaziy organlari
Tashqi aloqalarning konstitustiyaviy, siyosiy organlari va mansabdor
shaxslarga quyidagilar mansubdir:
-odatda mamlakat aholisi tomonidan saylanadigan hokimiyatning oliy
qonunchilik organlari;
-kollegial yoki yolg’iz davlat boshlig’i;
-hukumat va birinchi navbatda hukumat boshlig’i;

---

62
-tashqi ishlar vaziri va tashqi ishlar vazirligining markaziy apparati.
Respublika boshqaruvi amal qiluvchi barcha davlatlarda siyosatda
bo’lgani kabi, tashqi siyosat sohasida ham oliy davlat organi hokimiyatning
qonun chiqaruvchi oliy organi hisoblanadi.
Hokimiyat qonun chiqaruvchi organining tashqi aloqalar sohasida
muayyan vazifalarni bajarish, hatto qadimgi quldorlik davlatlariga ham xosdir.
Urush va tinchlik haqidagi masalalarni hal qilish, xorijiy davlatlar bilan
muzokaralar olib borish, mazkur muzokaralar bo’yicha so’nggi qaror qabul
qilish, diplomatik missiyalar, chet davlatlarga elchilar tayinlash va boshqa shu
kabi masalalar, Qadimgi Rimda Senatning vazifalari doirasiga kirar edi.
Tashqi siyosat bobida oliy vazifalarning yuqori mavqeli davlat organlari
tomonidan bajarilishi - feodalizm davri uchun xos bo’lmagan holatdir. Chunki
feodal davlatning tipik shakli monarxiya hisoblanadi.
Boshqaruvning respublika shakli joriy bo’lishi bilan va konstitustiyalarda
monarxizmga, xususan uning mutlaqlik ko’rinishiga qarshi saylanishi davlat
hokimiyati organlari ichki va tashqi siyosat sohasidagi rasmiy organ deb e’lon
qilindi.
Davlatda demokratik institutlarning rivojlanishi va huquqiy me’yorlarining
o’sishi sharoitida, ya’ni qonunchilik natijasida, xalqaro ma’muriy bitimlar va
bitimlarni ajratish natijasida parlamentlarning tashqi aloqalar sohasidagi
ahamiyati yana ham oshmoqda.
Parlamentning yuridik organlari hisoblangan tashqi ishlar bo’yicha turli
komissiya va komitetlar asosida ijroiya hokimiyatning takliflarini qo’llab-
quvvatlab, parlamentning hukumat organlarini nazorat qilishni ta’minlaydi.
Bunga parlamentning tashqi ishlar bo’yicha komissiya va komitetlariga kiruvchi
deputatlarni shaxsan tanlash orqali erishiladi.
Shunga qaramay, boshqaruvning respublika shakli hozirda barcha
davlatlarda konstitustion parlamentlar tashqi aloqalar bo’yicha oliy organ
sanaladi. Ularning vazifalari doirasiga urush va tinchlik masalalarini hal etish,

---

63
ba’zi davlatlarda, hatto boshqa davlatga ketadigan elchilarni tasdiqlash (masalan
AQShda bu vazifani senat bajaradi) kabi kardinal masalalarni hal etish kiradi.
Boshqaruvchi monarxiya shakli qo’llanadigan davlatlarda tashqi aloqalar
bo’yicha oliy davlat organi rasman monarxiya qirol yoki imperator sanaladi.
Konstitustion monarxiyalarda uning hokimiyati rasman parlamentdan iborat
bo’lib, hozirgi paytda bu cheklash hukumat organlari foydasiga xizmat qiladi.
Oliy qonun chiqaruvchi hokimiyat organlari demokratik davlatlarda
tamomila boshqacha ahamiyatga egadir.
Tashqi aloqalar bo’yicha ikkinchi organ - yagona yoxud kollegial davlat
boshlig’i hisoblanadi. Respublika boshqaruvi amal qiluvchi davlatlarda davlat
boshlig’i - odatda prezident sanaladi, monarxiyaga asoslangan davlatlarda esa
monarx davlat boshlig’i hisolanadi.