Xa. Qurbonoy, M. J. Bauetdinov

YalM qiymatining taqsimlanish chizmasi.


emak, uzluksiz takror ishlab chiqarish jarayonida qiymatning pul shaklidan tovar shakJiga o‘tilishi va tovar shaklidan pul shakliga o‘tish jarayonlari sodir boiadi.
B
n


<


L
T
F


НЫ


Cl



2.2.-chizma

uni quyidagi chizma orqali ko‘rib o'tishimiz mumkin.
Birlamchi avanslangan pul mablag‘lari asosiy va aylanma aktivlaiga investitsiya qiiinadi. Bunda ishlab chiqarishga investitsiya qilinadigan kapital(fl) mehnat vositalari va mehnatga to'lovlar fondini shakllanishini almashuv jarayoni sodir bo‘ladi(L, T, F). Ishlab chiqarish jarayoni natijasida yangidan yaratilgan qiymat tovar shaklidan pul shakliga almashinadi va pul tushumlari hosil qiiinadi. Shakllantirilgan pul tushumi 3 asosiy elementda taqsimlanish sodir bo‘ladi: qoplash fondi(S), Tovarlar sotishdan tushum tarkibidagi mehnatga to'Iovlar va byudjetdan tashqari fondlarga to*lovlar(V), foyda ko'rinishidagi sof daromad(m). Qoplash fondi 2 tarkibiy qismdan tashkil topib, ular: moddiy xarajatlarni qoplash fondi(Cj), amortizatsiya ajratmalari(C₂).
Moliyaning yordamida iqtisodiyotning barcha bo‘g‘inlarida va noishlab chiqarish sohasida yaratilgan ijtimoiy mahsulot qiymatining taqsimlanish jarayoni sodir bo'ladi. YalM qiymatining taqsimlanishi moliyaviy resurslar shaklini ohivchi pul mablagiari harakati shaklida amalga oshiriladi.
Ular moliyaning moddiy asosini tashkil qiladi. Moliyaviy resurslar xo‘jalik subyektlar pul daromadlari ko'rinishida, davlat ixtiyorida esa soliqlar va yig‘imlar ko‘rinishida hosil bo‘ladi.
Moliyaviy resurslar iqtisodiyotga katta ta’sir ko'rsatishi mumkin. Bu ikki narsaga bog‘liq, birinchidan, moliyaviy resurslar taqsimot kategoriyasi bo‘lgani
holda ishlab chiqarish jarayoniga umumiy xizmat ko‘rsatadi. Ulaming ta’siri doirasi taqsimot ayirboshlash va ishlab chiqarishning boshqa darajalariga ta’siri bilan cheMoliyaviy usul - bilan amalga oshiriladigan taqsimot moddiy ishlab chiqarish sohasidan boshlanadi va moddiy ishlab chiqarish jarayonini 4 bosqichi bilan belgilanadi. Bunda ayni mahsulot ishlab chiqarish bosqichi hal qiluvchi bosqich bo'lib shu bosqichdan ijtimoiy mahsulot yaratiladi. Taqsimot bosqichi ishlab chiqarish bilan yaqindan bog'liq bo‘lib unga bevosita daxldordir. Chunki, ishlab chiqarilgan mahsulotnigina taqsimlash mumkin.

2. 
   Takror ishlab chiqarish jarayonida moliyaviy ta’minlash
   

Takror ishlab chiqarish jarayonini moliyaviy ta’minlash — bu takror ishlab chiqarish xarajatlarini moliyaviy resurslar hisobiga qoplashdir.
Takror ishlab chiqarish jarayoni xarajatlarini ta’minlash 4 shaklda amalga oshiriladi:

1. 
   0‘z-o‘zini moliyalashtirish. Bunda korxonalar takror ishlab chiqarish jarayonlari uchun zaruriy xarajatlami ichki moliyaviy resurslar hisobiga qoplashi mumkin. Uning moliyaviy manbai korxonalar foydasi va amortizatsiya va boshqa o'ziga tegishli moliyaviy resurslar hisoblanishi mumkin.
   

2. 
   Kreditlash. Bunda subyekt xarajatlami muddatlilik, qaytaruvchanlik, maqsadlilik va ta’minlanganlik shaklari asosida banklar va boshqa kredit muassasalaridan kredit lari evaziga qoplaydilar. Uning moliyaviy manbai ssuda kapitali va shakllantirilgan ssuda fondlari hisoblanadi.
   

3. 
   Jalb qiiingan mablagiami shakllantirish. Bunda takror ishlab chiqarish jarayoni xarajatlari qimmatbaho qogozlami emissiya qilish yo‘li bilan moliyaviy bozorlardan moliyaivy resurslar jalb qilinadi. Uning moliyaviy manbai fiktiv kapitali hisoblanadi.
   
4. 
   Davlat tomonidan moliyalashtirish. Bunda barcha xarajatlar byudjet va byudjetdan tashqari boshqa davlat fondlari vositasida moliyalashtiriladi. Moliyalashtirishning mazkur usuli hozirgi sharoitda asosan byudjet muassasalari va davlat korxonalariga nisbatan kullaniladi.
   

Takror ishlab chiqarish jarayonini uzluksiz moliyalashtirishda moliyaviy zaxiralar katta ahamiyatga egadir.
Moliyaviy zahiralar-davlat va xo’jalik subyektlari qo’lidagi pul resurslarming bir qismi boiib, o‘z egasining aylanma mablag’lari oborotida vaqtinchalik qatnashmaydigan pul resurslaridir.

3. 
   Moliyaviy resurslarning shakllanish manbaiari va eiementlari
   

Moliyaviy resurslar - bu YalM va milliy daromadni taqsimlash va qayta taqsimlash natijasida davlat, xo’jalik yurituvchi subyektlar va uy xo'jaliklarining qo'iidagi vaqtincha bo‘sh pul mablag’lari yig’indisidir.

3. 
   -chizma.