Xa. Qurbonoy, M. J. Bauetdinov

Byudjetdan tashqari fondlar jamlangan (konsolidallashtirilgan) byudjet tarkibidagi va jamlangan byudjet tarkibiga qo‘shilmaydigan fondlarga bolinadi.
Shuningdek, byudjetdan tashqari fondlar o‘z maqsadlar yo'nalishi bo'yicha iqtisodiy va ijtimoiy turlarga bo‘linadi. Boshqarish darajasi bo'yicha umumdavlat, respublika va mahalliy (regional) fondlarga bo‘linadi.
Hozirgi kunda respublikamizda bir nechta byudjetdan tashqari fondlar faoliyat ko'rsatmoqda:

• 
  Byudjetdan tashqari Pensiya jamg'armasi (ijtimoiy sug'urta fondi bilan birgalikda);
  
• 
  Davlat Bandlik jamg‘armasi;
  
• 
  Respublika Yo‘l jamg‘armasi;
  
• 
  Davlat mulk qumitasining maxsus hisob raqami;
  
• 
  Byudjetdan tashqari Maktab ta’limi jamg‘armasi;
  
• 
  Davlatning boshqa maqsadli fondlari.
  

Byudjetdan tashqari fondlarni tashkil etish manbalari, ko'p jihatidan ulaming harakteri va maqsadlarini amalga oshirish uchun belgilangan vazifalarning manzilliligi, masshtablari bilan aniqlanadi. Qo'yida byudjetdan tashqari fondlarga ajratmalaming shakllanish mexanizmini ko‘rib chiqamiz.
Byudjetdan tashqari fondlar daromadlarinig asosiy manbalari yuqoridagi ma’iumotlardan ko’rinib turibdiki asosan, korxonalarda shakllantiriladigan ish haqi fondi, jismoniy shaxslar ish haqi ko‘rinishidagi daromadlari va korxonalaming mahsulot realizatsiyasidan majburiy ajratmalari hisobiga shakllantirilmoqda.
Ma’lumki 2003 yilda byudjetdan tashqari fondlaiga ajratmalaming belgilangan miqdori oldingi yillarga nisbatan pasaydi. Bu albatta mamlakatda amalga oshirilayotgan islohotlar ya’ni iqtisodiyotni erldnlashtirish sharoitida ishlab chiqarish tashkilotlari va aholi uchun moliyaviy yengilliklar berish hisoblanadi. Ish haqi fondidan ajratmalar bo‘yicha stavkalami kamayishi aholining pul daromadlarini o‘sishiga faol ta’sir qiladi. Aholi daromadlarining kupayishi awalo turli xil ijtimoiy muammolarni hal qilish bilan belgilanib, qolaversa aholining yatpi investitsiyalardagi faolligini oshirilishining moliyaviy omili hisoblanadi.