X. Vaxobov, A. A. Abdulqosimov, N. R. Alimkulov

 
Ural tog’ligi. 
Ural tabiiy-geografik o’lkasi o’zining bir qator xususiyatlari 
bilan ajralib turadi. Eng asosiylaridan biri Ural tog’lari ikki qit’a orasida chegara 

---

253 
vazifasini o’taydi. Ural tog’lari shimolda Kara dengizi qirg’oqlaridan meridional 
yo’nalishda 2000 km dan ortiq masofaga cho’zilgan. Mug’ojar tog’lari ham tektonik 
va geomorfologik jihatdan Ural tog’larining janubiy davomi hisoblanadi. Ural 
tog’lari shimoliy qutbiy doirada kengligi 50 km bo’lsa, janubda uning kengligi 150 
km ni tashkil etadi.
 
Ural tog’lari shimoldan janubga tomon Yevrosiyo materigining 
tundra, o’rmon-tundra, o’rmon, o’rmon-dasht va dasht zonalarini kesib o’tadi.
Ural-geologik tuzilishi va rel’efi jihatidan murakkab tog’ tizimi bo’lib, tog’ning 
mutloq balandligi va gorizontal bo’linishidan kelib chiqib, quyidagi orografik 
qismlarga ajaratiladi: 
1. 
Pay-Xoy balandligi.
Bu balandlik Yugar shar bo’g’izi bilan Kara daryosi 
vodiysida joylashgan. Mutloq balandligi 400-450 m ni tashkil etadi. 
2. 
Qutbiy Ural
- Konstantinov Kamen tog’idan boshlanib, Xulta daryosigacha 
davom etadi. Ayrim balandliklar 1200-1400 m gacha yetadi. Qutbiy Ural kengligi 
katta qismda 20-30 km dan oshmaydi. Pay Yer tog’i 1500 m gacha ko’tarilgan. 
3. 
Qutbyoni Ural tog’i
- Ural tog’ tizimining eng baland qismi hisoblanadi. 
Xulga va Shugora daryolari vodiysi oralig’ida joylashgan. Bu qismda Ural tog’ining 
eng baland joyi Narodniya tog’i (1894 m) joylashgan. 
4. 
Shimoliy Ural
- Shugora daryosi vodiysidan Kachkanar tog’larigacha davom 
etadi. Bu qismning eng baland qismi 1500 m ga to’g’ri keladi.
5. 
O’rta Ural
- Kachkanar va Yurma tog’lari oralig’ida va Ural tog’ tizimining 
ancha pasaygan qismi bo’lib, maksimal balandligi 1000 m dan past.
6. 
Janubiy Ural
- Yurma tog’idan Ural daryosi vodiysigacha cho’zilgan. Bir 
nechta tizmalaridan iborat bo’lib, balandliklar 1200-1600 m gacha yetadi.
7. 
Mug’ojar tog’lari
- Ural tog’larining janubiy qismi hisoblanadi. Ural 
daryosidan Qozog’istonning shimolidagi chala cho’llargacha 450 km masofaga 
cho’zilgan, maksimal balandligi 650 m ga yaqin. 
Ural tog’larida balandlik landshaft mintaqalari shakllangan. Rel’efiga ko’ra 
Uralni 3 qismga: g’arbiy yonbag’ir, markaziy tog’li qism va sharqiy yonbag’irlarga 
ajraladi. Ural tog’lari turli xil foydali qazilmalarga boy bo’lib, turli geologik yoshga 
mansub bo’lgan tog’ jinslari va ular bilan bog’liq turli-tuman foydali qazilmalar 
kristalli slaneslar, magmatik va cho’kindi jinslar mavjud. Ural tog’larining 
meridional bo’ylab uzoq masofaga cho’zilganligi, uning ayrim qismlarida 
iqlimining turlicha bo’lishiga sabab bo’lgan. O’lkani subartktika va mo’tadil iqlim 
mintaqalari kesib o’tadi. Shimoliy va janubiy hududlar iqlimi o’rtasidagi asosiy 
farqlar shimoldan janubga borgan sari yal’pi quyosh radiasiyasining ortib borishi 
bilan farqlanadi. O’lka iqlimining shakllanishida g’arbdan Atlantika okeanidan, 
shimoldan Arktika havo massalari keltiradigan siklonlar ta’sir ko’rsatadi. O’rta 
Uralda sovuqsiz kunlar 86-108 kun, janubiy Uralda esa 119 kungacha yetadi. Ural 
daryolarining to’yinishida qor va yomg’ir suvlari asosiy o’rinda turadi. Barcha 
daryolar bahorda sersuv bo’lib, yil fasllari bo’yicha suv sathida sarfi keskin ko’llar 
tektonik soyliklarda, shimolda qadimgi muzlik hosil qilgan chuqurlarda va 
morenalar to’sib qolgan vodiylarda joylashgan.
O’lkaning tekisliklarga tutash qismlarida zonal tuproqlari, tog’larda tog’-
arktika va tog’-tundra tuproqlari ajratiladi. Tundra tuproqlari mavjud yerlarda 

---

254 
botqoq tuproqlar keng tarqalgan. Ko’p yillik muzloq maydonlar ham uchraydi. Ural 
tog’lari tundra, o’rmon zonalarini kesib dashtlar zonasiga kirib boradi. O’lkada mox, 
lishayniklar, yagel, brusnika, Sibir yeli, qayin, kedr, olxa, pixta va boshqa o’simlik 
turlari o’sadi. Ural o’lkasi florasi 1600 turdan iborat, 25 ta endemik tur mavjud. 
Hayvonot olami juda boy, mo’yna beruvchi hayvonlar keng tarqalgan.