X. Vaxobov, A. A. Abdulqosimov, N. R. Alimkulov

tog’-dasht, tog’-o’rmon-dasht, tog’-tayga va 
balandtog’ o’tloq. 
O’lkaning Oltoy, Sayan, Tuva, Janubiy Zabaykale tog’ etaklari 
va quyi yonbag’irlari, tog’oralig’i botiqlari qora va kashtan tuproqli dashtlar bilan 
band. Tog’ dashtlarining yuqori chegarasi Oltoyda 600 m dan, Janubiy Zabaykaleda 
1000 m gacha quruq botiqlarda 1500-2000 m (Chuya, Quray dashtlari) 
balandlikkacha ko’tariladi. O’t qoplami chalov, betaga, betaga chirmovug’i, sarv 
chillakoyoq, erkak o’tlardan iborat. Zabaykaleda tog’-dashtlaridan yuqorida tog’-
o’rmon zonasi joylashgan. Bu yerda dasht boshoqli o’tlari bilan birga siyrak butalar, 
tilog’ochlar, qayinlar, qarag’aylar va Dauriya rododendronlari o’sadi. O’lka 
landshaftlarining asosiy qismini tog’ taygasi tashkil etadi. Janubiy Sibirning 60% 
maydoni tayga zonasi bilan band. O’rmonlarning yuqori chegarasi shimolda 1200-
1600 m dan janubda 2000-2400 m gacha ko’tariladi. Tog’ o’rmonlari asosan 
tilog’och, qarag’ay, yel va kedrlardan tashkil topgan. Ular bilan aralash holda mayda 
barglilardan qayin va tog’teraklar ham o’sadi. Tuproq qoplami tog’-podzol, chimli-
podzol, muzloq tog’-tayga tuproqlaridan iborat. Janubiy Sibirning balandtog’
zonasida tog’-tundra landshaftlari uchraydi. Oltoy va Sayanning yaxshi namlangan 
baland tog’ zonasi uchun subal’p va Al’p o’tloqzorlari xarakterli. Bu zonada tog’-
tundra, tog’-o’tloq va chimli-podzol tuproqlar shakllangan. 
O’lka faunasining xilma-xilligi bevosita uning geografik o’rni bilan bog’liq. 
Fauna tarkibida Sibir taygasiga, shimoliy tundraga, Mongoliya va Qozog’iston 
dashtlariga xos hayvonlar uchraydi. Baland tog’larda shimol bug’usi, tog’ echkisi, 
arxarlar bilan yonma-yon dasht sug’urlari yashaydi. Tog’ taygasida yirik bug’u-
maral, Barguzin soboli, Zabaykale olmaxoni, Baykal quri, los, tog’ echkisi, ayiq va 

---

310 
rosomaxa keng tarqalgan. Tuva botig’i va Janubiy Zabaykale dashtlarida Dauriya 
yumronqozig’i, sakroq qo’shoyoq, manul mushugi, oq quyon, malla quyon, qarsoq 
tulkisi bilan birga Mongoliya dashtlaridan kirib kelgan antilopa-jayron, Mongoliya 
sug’uri, Mongoliya qumsichqoni uchraydi. Dashtlarda Sibir tuvalog’i, qizil o’rdak, 
tog’ g’ozi, Mongoliya to’rg’ayi va boshqa qushlar in qo’yadi. Oltoy va Sayanda 
Amerika norkasi, ondatra, malla quyon, Uzoq Sharqdan keltirilgan yenotsimon it, 
ola bug’ular iqlimlashtirilgan. Tuvada ikki o’rkachli tuyalar yashaydi. Barguzin 
qo’riqxonasida tog’ taygasi muhofaza qilinadi va Barguzin soboli ko’paytiriladi.