X. Vaxobov, A. A. Abdulqosimov, N. R. Alimkulov

Kanada-arktika arxipelagi.
Bu arxipelag tarkibiga Baffin Yeri (512 ming 
km
2
), Elsmir (200,5 ming km
2
) va Viktoriya orollari (212 ming km
2
) kiritiladi. O’lka 
hududi, Butiya va Melvill yarim orollarini qo’shib hisoblaganda, 1,5 ming km
2
ni 
tashkil etadi. Kanada-Arktika arxipelagi orollari yaqinida materikdan ajralgan. 
Geolotektonik va geomorfologik xususiyatlarini hisobga olib, arxipelagni 
materikdagi geostruktura zonalarining davomi hisoblangan uch qismga bo’lish 
mumkin. 
Baffin Yerining janubiy va sharqiy qismlari, Devon orolining sharqi va Elsmir 
orolining janubi-sharqiy qismi qadimgi kristalli tog’likdan (Kanada qalqonining 
davomidan) iborat. Uning balandliklari 1500-2000 m ga yetadi, qoyali tik 
yonbag’irlari sohilgacha davom etib, ko’pdan-ko’p ulkan fordlarga tik tushib 
keladi. Yirik orollarning sharqiy ford qirg’oqlari yaqinida, Skandinaviya va 
Grenlandiya qirg’oqlari yaqinidagi kabi, kichik-kichik qoyali orolchalar ko’p, 
ularda muzlik izlari ko’rinib turadi. Tog’lar Elsmir orolining shimoli va Axsel-
Xeyberg orolini egallaydi, biroq ular Sharqiy Grenlandiya tog’larining davomi 
bo’lgan quyi paleozoy burmali tog’ strukturalari tarkibiga kiradi. Arxipelagning 
Baffin Yeri va Devon orolidai boshlab barcha g’arbiy qismi Shimoliy Amerika 
plitasida joylashgan va u uncha baland bo’lmagan tekislik rel’efiga ega. Gorizontal 
yotgan cho’kindi jinslardan tarkib topgan yassi plato ko’pdan-ko’p qo’ltiqlarga tik 
tushib kelgan. 

---

174 
Orollar rel’efida hamma joyda to’rtlamchi davr va hozirgi zamon 
muzliklarining ta’siri izlari ko’rinib turadi. Arxipelagning ayrim hududlarida 
hozirgi zamon muzliklari juda katta firn dalalari va vodiy kar muzliklari tarzida 
uchraydi. Elsmir orolida firn qoplamining qalinligi 600 m ga yetadi. Vodiy 
muzliklariga aylanib ketadigan yirik firn dalalari Aksel-Xeyberg, Devon orollarida, 
va Baffin Yerida ham uchraydi.
Orollar iqlimi qahraton sovuq, orollardan iborat bo’lishiga qaramay hamma 
joyda keskin kontinental bo’lib, yozda o’rtacha harorat +10°S, maksimum +21
0
+ 
24°S ga yetadi. Eng sovuq oyning o’rtacha haroratsi -35°S, minimum -50°S dan 
past. Baffin Yeri orolining subarktika iqlim mintaqasi doirasida joylashgan janubiy 
qismida qish ancha iliq bo’ladi. Yillik yog’in miqdori 200-250 mm dan oshmaydi. 
Faqat sharqda Baffin dengizidagi siklonlar ta’sirida yog’inlar miqdori biroz ortadi. 
Yog’inlarning asosiy qismi yozda yomg’ir sifatida yog’adi, qishda esa mayda 
quruq qor tarzida tushadi (Ilova, 22-rasm). 
Orollarda aholi juda siyrak joylashgan. Qutb tulkisi va karibu ovlash, 
shuningdek, baliq va dengiz hayvonlarini ovlash bilan shug’ullanuvchi eskimoslar 
joylashgan qishloqlari bor.