X to‘xtaboyev kimyo 9

Cho‘yanning xossalari. Domnalarda olingan cho‘yan 2—4,5 
foiz C va oz miqdorlarda kremniy, marganes, oltingugurt, fosfor
tutadi. Cho‘yan temirdan qattiq, mo‘rt bo‘ladi, bolg‘alanmaydi. 
Quyma va to‘yingan cho‘yanlar farqlanadi. Quyma cho‘yandan 
buyumlar tayyorlanadi. Òo‘yingan cho‘yan-
dan po‘lat olinadi (17-, 18- rasmlar). 
17- rasm. Cho‘yan 
panjara.
18- rasm. Marten pechi (kesmasi).
http:eduportal.uz

---

168
• Cho‘yan — temirning uglerod bilan hosil qilgan qotish-
masi bo‘lib, tarkibida 2–4,5 % uglerod bo‘ladi. Shu-
ningdek, cho‘yan tarkibida 1,5 % gacha 
Mn
, 4,5 % 
gacha 
Si
 va oz miqdorda 
S
 hamda 
P
 bo‘ladi.
• Legirlangan cho‘yan tarkibida Cr, Ni, Si va Mn lar 
bo‘ladi. Po‘lat cho‘yandan olinadi.
• Cho‘yan domna pechlarida olinadi. Xom 
ashyo temir 
rudasi: 
Fe
2
O
3
, Fe
3
O
4
 va koks.
• Cho‘yan qora metallurgiyaning birlamchi mahsuloti. 
Quyma cho‘yan kulrang bo‘lib, undagi uglerod graf it 
shaklida mavjud. Undan quvurlar, ko‘priklar uchun 
panjaralar, mashina qismlari, kimyoviy uskunalar 
tayyorlanadi.
• Òo‘yingan cho‘yan oq rangli bo‘lib, undagi uglerod 
temir karbid shaklida bo‘ladi. Undan po‘lat olishda 
foydalaniladi.
bKM elementlari: metallurgiya, cho‘yan, domna pechi, 
domna gazi, shlak, koks, quyma cho‘yan, to‘yingan cho‘yan.