X to‘xtaboyev kimyo 9

 
Savol va topshiriqlar:
?
1. Cho‘yan olish uchun nimalar xomashyo hisoblanadi?
2. Cho‘yan ishlab chiqarishdagi domna pechida sodir bo‘la 
digan kimyoviy jarayonlarni kimyoviy reaksiya teng la-
malari asosida tushuntiring.
3. Cho‘yandan tayyorlangan ayrim buyumlarni qanday
boshqa arzonroq zamonaviy xomashyolardan tayyor-
lash mumkin? Ularning qanday afzalliklari bor?
37-§.
Po‘lat ishlab chiqarish
Xalq xo‘jaligida eng ko‘p ishlatiladigan po‘lat, asosan, 
cho‘yan ni qayta ishlab olinadi. Po‘lat olish jarayonining aso siy 
mo hiyati cho‘yan tarkibidagi uglerodni kamaytirish hamda oltin-
gugurt, fosfor, kremniy, marganeslarni iloji boricha yo‘qo tishdan 
iboratdir. 
http:eduportal.uz

---

169
Buning uchun havo kislorodi yordamida temirning ma’lum 
bir qismi oksidlanib, temir (II)-oksidiga va hosil bo‘lgan temir 
(II)-oksidi yordamida cho‘yan tarkibidagi qo‘shimchalar oksid-
lanadi (19- rasm).
2Fe + O
2
→
2FeO + Q,
5FeO + 2P 
→
5Fe + P
2
O
5
+ Q,
2FeO + Si 
→
2Fe + SiO
2
+ Q, 
FeO + Mn 
→
Fe + MnO + Q,
FeO + C 
→
Fe + CO
→
+ Q.
Uglerod CO va CO
2
gazlari ko‘rinishida chiqarib yuboriladi.
Kremniy, marganes va boshqa metallarning oksidlari shlak 
tarkibiga o‘tadi.
Oltingugurt — cho‘yan tarkibida 
FeS ko‘rinishda bo‘ladi va u CaO 
yordamida CaS shakliga o‘tadi. Fos-
for esa cho‘yan tarkibidagi fosforni 
oksidlanishida hosil bo‘lgan P
2
O
5
ni 
ohak bilan ta’sirlashuvi natijasida 
hosi l bo‘lgan Ca
3
(PO
4
)
2
shak l ida 
shlak tarkibiga o‘tadi.
FeS + CaO = CaS + FeO,
3CaO + P
2
O
5
= Ca
3
(PO
4
)
2
.
To‘yingan cho‘yandan po‘lat olish jarayoni kislorod kon ver-
tori, marten pechi yoki elektr yoyi pechlarida amalga oshiriladi. 
Bekobod metallurgiya zavodida marten usulidan foydalaniladi.