X to‘xtaboyev kimyo 9

lar soni bilan aniqlanadi.
• Bog‘ uzunligi — atom yadrolari orasidagi masofaning 
muvo zanat holati (nm larda o‘lchanadi).
• Bog‘ energiyasi — bog‘ni uzish uchun bajariladigan ishga 
teng (kJ/mol larda o‘lchanadi).
Kimyoviy bog‘lar hosil bo‘lishi ekzotermik jarayon bo‘lib,
energiya ajralib chiqishi bilan boradi, bog‘ uzilishi endotermik
jarayon bo‘lib, energiya yutilishi bilan boradi. 
Kovalent, ion, metall, vodorod bog‘lari kimyoviy bog‘la-
nishning asosiy tiplari hisoblanadi.
• Atomlarning umumiy elektron juftlar yordamida bog‘la nishi 
kovalent bog‘lanish deb nomlanadi.
• Kimyoviy element atomining kimyoviy bog‘lanishda ishti rok 
etayotgan umumiy elektron juftlarni o‘ziga tortish xusu-
siyati elektrmanfiylik deb ataladi:
a) elektrmanfiylik qiymati bir xil bo‘lgan atomlar orasi-
da gi kovalent bog‘ — qutbsiz kovalent bog‘ deb ataladi 
(umu miy elektron jufti qo‘shni yadrolar orasida simmetrik 
joyla shadi);
http:eduportal.uz

---

17
2–Kimyo, 9- sinf.
b) elektrmanfiyliklari qiymati turlicha bo‘lgan atomlar ora-
si dagi kovalent bog‘ — qutbli kovalent bog‘ deb ataladi 
(umu miy elektron jufti yadrolardan biri tomonga siljigan 
holda bo‘ladi).
Oddiy moddalar (h
2
, F
2
, Cl
2
, O
2
, N
2
kabilar) qutbsiz ko-
va lent bog‘ga, ko‘pchilik murakkab moddalar (h
2
O, Nh
3
, hF, 
SO
2
, C
2
h
5
Oh kabilar) qutbli kovalent bog‘ga ega. Kovalent bog‘-
li moddalar odatdagi sharoitda qattiq (parafin, muz), su yuq (suv, 
spirt), gazsimon (O, N, ammiak) bo‘li shi mumkin. 
Elektromanfiylik jihatidan bir-biridan keskin farq qiluvchi 
element atomlaridan (tipik metallar va tipik metallmaslar) birik-
ma hosil bo‘lganda, umumiy elektron jufti elektro man fiyligi 
katta bo‘lgan atom tomoniga butunlay siljiydi. Nati jada, ionlar 
(musbat zaryadli kation va manfiy zaryadli anion) hosil bo‘ladi.
Masalan, natriy xlorda yondirilganda natriyning 3s-elektroni 
xlorning 3p-elektroni bilan juftlashadi va umumiy elektron jufti 
xlor atomi tomonga to‘la siljiydi, natijada, natriy kationi Na
+
va
xlor anioni Cl
–
hosil bo‘ladi.