X to‘xtaboyev kimyo 9

1. Guruhlarda element tartib raqami (yadro zaryadi) orti-
shi bilan: metall xossalari kuchayadi;
metallmaslik xossalari kamayadi.
2. Davrlarda element tartib raqami (yadro zaryadi) ortishi 
bilan: metall xossalari kamayadi;
metallmaslik xossalari kuchayadi.
Demak, eng kuchli metall xossalari seziyda, eng kuchli 
metallmaslik xossalari ftorda namoyon bo‘ladi.
Ko‘rinib turibdiki, atom yadrolari zaryadi ortishi bilan ular-
ning tashqi elektron qavatidagi elektronlar soni, atom radiusi 
davriy ravishda o‘zgarib boradi.
atom yadrosi. Atom yadrosi neytronlar va protonlardan 
tashkil topgan.
Neytron zaryadsiz zarracha bo‘lib, nisbiy massasi 1 m.a.b.ga
teng va “n” harfi bilan belgilanadi.
Proton musbat zaryadli zarracha. Uning nisbiy massasi 1 
m.a.b.ga teng va “p” harfi bilan belgilanadi. Demak, atomning 
yad rosi musbat zaryadlangan bo‘lib, uning zaryadi shu element-
ning kimyoviy elementlar davriy jadvalidagi tartib raqamiga teng.
atomlar elektron qavatlarining tuzilishi
Atom elektroneytral sistema bo‘lib, u asosan, musbat za ryad -
li yadrodan va yadro atrofida harakat qiladigan manfiy za ryadli 
elektronlardan iborat.
Elektroneytral atomdagi protonlar soni elektronlar soniga 
http:eduportal.uz

---

14
teng bo‘ladi. Elektronlar yadro atrofida energetik pog‘onalarda 
hara katlanadi.
1. Energetik pog‘ona – n.
n = 1, 2, 3, 4, 5 ... ; K L M N O ...
Energetik pog‘onaning qiymati qancha kichik bo‘lsa, 
ayni pog‘onadagi elektronlarning yadro bilan bog‘lanish 
energiyasi shuncha katta bo‘ladi.
har qaysi energetik pog‘onadagi elektronlar soni 2n
2
formu-
laga asosan aniqlanadi:
n = 1 bo‘lganda: 2 · 1
2 
= 2 ta elektron;
n = 2 bo‘lganda: 2 · 2
2 
= 8 ta elektron;
n = 3 bo‘lganda: 2 · 3
2 
= 18 ta elektron;
n = 4 bo‘lganda: 2 · 4
2 
= 32 ta elektron.
Energetik pog‘onalar pog‘onachalarga bo‘linadi (4- jadval).
2. Energetik pog‘onacha – l.
Yadro atrofida harakatlanayotgan s, p, d, f elektronlar bilan 
farqlanadi va elektronlar energiyasi yoki elektron «bulut»larning 
shaklini ifodalaydi. Ularning qiymati 0 dan n–1 gacha bo‘ladi:
n = 1 bo‘lganda, l = 0;
n = 2 bo‘lganda, l = 0,1;
n = 3 bo‘lganda, l = 0,1,2 va ...