X to‘xtaboyev kimyo 9

Olinishi. Sanoatda metallarni olish uchun metall oksidlarini 
ko‘mir yoki is gazi yordamida qaytarib olinadi.
Misni olish uchun avval Cu
2
S (mis yaltirog‘i) rudasi yon-
diriladi:
2Cu
2
S + 3O
2
→
2Cu
2
O + 2SO
2
→
.
Reaksiya natijasida hosil bo‘lgan (Cu
2
O) mahsulot mis 
yaltirog‘i bilan o‘zaro ta’sirlashib, mis hosil qiladi:
2Cu
2
O + Cu
2
S 
→
6Cu + SO
2
→
.
Bu usul bilan olingan mis tarkibida Ni, Ag, Au kabi qo‘-
shim chalar bo‘ladi. Toza mis olish uchun uni elektroliz qilinadi. 
http:eduportal.uz

---

134
Demak, toza mis olish uchun sanoatda elektroliz usulidan foy-
dalaniladi. Reaksiya natijasida hosil bo‘lgan oltingugurt (IV)-ok- 
sidi ham muhim kimyoviy xomashyodir. Undan oltingugurt va
oltingugurtning boshqa birikmalarini olishda foydalaniladi.
Fizikaviy xossalari. Mis qizil rangli, qattiq elastik xossaga
ega bo‘lgan metall bo‘lib, elektr tokini va issiqlikni juda yaxshi 
o‘tkazadi. Ayrim xossalari 14- jadvalda ko‘rsatilgan.
K imyoviy xossalari. Mis nisbatan passiv metall bo‘lib, 
od at 
d ag i sharoitd a qur uq havod a, hatto k islorodd a ham 
oksidlanmaydi. Yuqori haroratda esa ko‘plab oddiy moddalar 
bilan reaksiyaga kirishadi:
Cu + Cl
2
→
CuCl
2
; 2Cu + O
2
→
2CuO; Cu + S 
→
CuS.
Mis metalli nam havoda uzoq muddat saqlansa, havodagi 
kislorod suv bug‘lari va karbonat angidrid bilan reaksiyaga 
kirishib, to‘q yashil rangli malaxitni hosil qiladi. Natijada mis
buyumlarining sirti yupqa yashil parda bilan qoplanadi:
2Cu + O
2
+ h
2
O + CO
2
= CuCO
3
.Cu(Oh)
2
,
CuCO
3
.
Cu(Oh)
2
yoki (CuOh)
2
CO
3
– malaxit.
Vodorod, uglerod va azot bilan yuqori haroratda ham reak-
siyaga kirishmaydi.
Mis metallar aktivlik qatorida vodoroddan keyin joylashgan. 
U xlorid kislota, suyultirilgan sulfat kislotalar bilan reaksiyaga 
ki rishmaydi. Konsentrlangan sulfat kislota bilan reaksiyaga 
kirishib, oltingugurt (IV)-oksidini ajratib chiqaradi:
Cu + 2h
2
SO
4
→
CuSO
4
+ SO
2 
+ 2h
2
O. 
(kons)
Nitrat kislota bilan kislotaning konsentratsiyasiga qarab tur-
licha reaksiyaga kirishadi:
Cu + 4hNO
3
→
Cu(NO
3
)
2
+ 2NO
2
→
+ 2h
2
O, 
(kons)
3Cu + 8hNO
3
→
3Cu(NO
3
)
2
+ 2NO
→
+ 4h
2
O. 
(suyul)