X to‘xtaboyev kimyo 9

Kimyoviy elementlar davriy jadvalida joylashgan o‘rni va
atom tuzilishi. Mis kimyoviy elementlar davriy jadvalida 4- davr,
5- qator, I guruhning yonaki guruhchasida joylashgan bo‘lib,
tartib raqami 29. Nisbiy atom massasi 63,546 ga teng. Atom 
tuzilishi:
+29
Cu 
2 8 18 1; 1s
2
2s
2
2p
6
3s
2 
3p
6
3d
10
4s
1
; [Ar] 3d
10
4s
1
.
Kumush k imyoviy elementlar davriy jadvalida 5- davr, 
7- qator, I guruhning yonaki guruhchasida joylashgan. Tartib 
ra qami 47. Nisbiy atom massasi 107,868. Atom tuzilishi:
+47
Ag 2 8 18 18 1; [Kr] 4d
10
5s
1
.
Oltin kimyoviy elementlar davriy jadvalida 6- davr,
9- qator, I guruhning yonaki guruhchasida joylashgan. Tartib 
raqami 79. Nisbiy atom massasi 196,967. Atom tuzilishi:
+79
Au 2 8 18 32 18 1; [Xe] 4f
14
5d
10
6s
1
.
Mis, kumush, oltin O‘zbekistonda juda ko‘p uchraydi. Mis 
za xi ralari bo‘yicha O‘zbekiston dunyoda 10–11- o‘rinda, oltin 
za xi ralari bo‘yicha 4- o‘rinda, qazib olish bo‘yicha esa 7- o‘rin-
da turadi.
Mis rudalari Olmaliqdagi Qalmoqqir konida mavjud bo‘lib, 
bu ruda Olmaliq kon-metallurgiya kombinatida qayta ishlanadi.
Oltin, asosan, Markaziy Qizilqumdagi Muruntov konida,
kumush konlari esa Navoiy, Namangan viloyatlarida joylashgan.
http:eduportal.uz

---

133
14- jadval.
ayrim xossalari va tabiatda uchrashi
Kimyo-
viy 
element
Atom
radiusi,
nm
Zichligi,
g/cm
3
Suyuqla-
nish ha-
rorati, °C
Yer
sharida 
ulushi, % 
Tabiatda uchrashi
Cu
0,128
8,96
1083
0,01
Cu
2
O — kuprit,
Cu
2
S; mis yaltiro-
g‘i, xalkozin. 
CuFeS
2
– mis 
kolchedan. 
(CuOh)
2
CO
3
– malaxit
Ag
0,144
10,5
960,5
10
-5
Ag
2
S – kumush
yaltirog‘i, argentit. 
Yombi holida
Au
0,144
19,3
1063
5.10
-7
Au – tug‘ma,
ya’ni asosan sof 
holda
Mis. Mis insonlarga juda qadimdan ma’lum bo‘lgan metal-
lardan biridir. Misning qalay bilan hosil qilgan qotishmasi – 
bronza qadimda turli xil haykallar, qurol-aslahalar, ro‘zg‘or 
buyumlari tayyorlash uchun ishlatilib kelingan.
Mis tabiatda oz miqdorda uchraydi. U, asosan, birikmalar,
ba’zan tug‘ma, ya’ni sof holda ham uchraydi (14- jadval).