X. S. Xadjaev, I. A. Bakiyeva, sh sh. Fayziyev makroiqtisodiyot

. Mutloq va nisbiy afzallik nazariyalari

Xalqaro savdo bilan bog’liq munosabatlarni amalga oshirishda har bir mamlakat o’z iqtisodiy manfaatidan kelib chiqqan holda bu munosabatlarni mamlakatlar iqtisodiyoti uchun ahamiyatini tadqiq qilgan xalqaro ayirboshlash nazariylarini inobatga oladi. Hozirgi paytga qadar yuzaga kelgan barcha xalqaro savdo nazariyalari xalqaro savdoni erkinlashtirish barcha mamlakatlar uchun foyda keltiradi degan fikrni ilgari suradi. Xalqaro savdoning zarurligi va foydaliligi
to’g’risida dastlabki nazariyalardan biri A.Smitning mutloq afzallik nazariyasidir. Mutloq afzallik nazariyasining mohiyatini quyidagicha izohlash mumkin: agar mamlakat o’zidagi mavjud sharoitlar va resurslar hisobiga boshqa mamlakatlarga nisbatan ma’lum bir tovarni bir xil mehnat sarfida ko’proq miqdorda ishlab chiqarsa yoki unga eng kam xarajatlar sarflasa ushbu mamlakat solishtirilayotgan mamlakatlarga nisbatan mutloq afzallikka egadir. Mamlakat mutloq afzallikka ega bo’lgan tovarni ishlab chiqarishga ixtisoslashadi va ushbu tovarning o’z iste’molidan ortiqcha qismini sotadi hamda boshqa tovarlarni sotib oladi. Natijada xalqaro savdoga kirishgan har ikki davlat ham kam resurs sarflab ko’proq mahsulotga ega bo’ladi.
Mutloq afzallik nazariyasi amaliyotda qo’llanilsada, biroq unda mavjud bo’lgan kamchilik bu nazariyaning barcha mamlakatlar uchun ham manfaatli emasligini ko’rsatdi, chunki unga ko’ra mutloq afzallikka ega bolmagan mamlakatlar xalqaro savdoda ko’proq import operatsiyalariga asoslanishi lozim, bu esa oxir-oqibat ushbu mamlakatlarni iqtisodiy jihatdan qaramlikka olib keladi.
Shu sababdan ham D. Rikardo A. Smitning «Mutloq afzallik» nazariyasini yanada mulohaza qilish natijasida ushbu nazariya umumiy qoidaning bir qismi ekanligini isbotlab berdi va ilmiy izlanishlar asosida xalqaro ayirboshlashning nisbiy afzallik nazariyasini yaratdi. Ushbu nazariya asosida ham mehnat omili yotsada, biroq mutloq afzallik nazariyasidan farqli ravishda unda mamlakatlarning xalqaro savdoda ishtirok etishidan foydasi muqobil narx bilan belgilanishi isbotlangan.
Buni quyida keltirilgan shartli misolda ko’rib chiqamiz.

5. 
   jadval