X. S. Xadjaev, I. A. Bakiyeva, sh sh. Fayziyev makroiqtisodiyot

chizma. Ishlab chiqaruvchilarga subsidiya berilishining iqtisodiy oqibatlari



Ayni paytda ishlab chiqarishga berilgan bevosita subsidiyalar ishlab chiqarish xarajatlarining samarali taqsimlanishini kafolatlamaydi, chunki, aynan qaysi tarmoqni xalqaro raqobatdan himoya qilishni bilish qiyin bo’ladi. Subsidiyalarni joriy qilgandan so’ng ularni bekor qilish qiyin bo’ladi, raqobat muhiti yo’qoladi hamda bu xarajatlarni moliyalashtirish muammosi kuchayib boraveradi. Shuning uchun iqtisodiyotni tartibga solish, bandlik darajasini oshirish va yalpi talabni qondirish maqsadida fiskal va pul-kredit siyosatlari qo’llaniladi. Ushbu siyosatlarni qo’llashdan asosiy maqsad mamlakat ishlab chiqarishini xalqaro raqobatdan himoya qilish, ishsizlik darajasini eng past holatga keltirish va xalq farovonligini oshirishdan iborat.

4. Import kvotalari va litsenziyalarni taqsimlash uslublari

Jahon amaliyotida tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solishning bilvosita usullariga qaraganda bevosita usullaridan kengroq foydalaniladi. Bevosita usullar mazmuniga ko’ra, iqtisodiy, ma’muriy, me’yoriy - huquqiy ko’rinishga ega bo’lishi mumkin.
Litsenziyalash va kvotalash iqtisodiy xarakterdagi bevosita usullar ichida keng
tarqalgani hisoblanadi.
Litsenziyalash — bu, tashqi iqtisodiy operatsiyalarni amalga oshirishga davlat tashkilotlaridan ruxsat olishning ma’lum tartibidir. Tashqi iqtisodiy operatsiyalarga mahsulotlar, ishchi va xizmatchilar eksporti hamda moliya operatsiyalarini o’tkazish, xorijga ishchi kuchini ishga joylashtirish va boshqalar kiradi. O’zbekistonda litsenziyalar faqat davlat ro’yxatida qayd etilgan tashqi iqtisodiy faoliyat qatnashchilariga beriladi. Ularni boshqa yuridik shaxslarga berish taqiqlangan.
Mahsulotlar eksporti va importini litsenziyalash davlatga ular oqimini qattiq tartibga solish, ba’zi hollarda ularni vaqtincha chegaralash va shu asosda tashqi iqtisodiy taqchillik o’sishining to’xtash hamda savdo balansining tenglashtirish imkonini beradi.
Umuman, import mahsulotlarga beriladigan litsenziyalar quyidagi usullar yordamida joylashtiriladi.

1. 
   Ochiq auktsion — davlat litsenziyalarni yuqori narxlarni taklif qilgan ishlab chiqaruvchilarga beradi. Boshqa teng sharoitlarda auktsion arzonroq va samaraliroq vosita hisoblanadi, biroq hokimiyatda korruptsiya kuchaygan sari u o’z samarasini yo’qotadi, chunki import litsenziyalari ijtimoiy xarajatlarni oshirishga olib keluvchi holda taqdim etiladi.
   
2. 
   Yaqqol afzal ko’rish tizimi — davlat import litsenziyalarini birinchi navbatda kvotalar joriy etilishi bo’sag’asida importning umumiy miqdorida ulushi sezilarli bo’lgan nom chiqargan firmalarga hech qanday dastlabki buyurtmalarsiz va muzokaralarsiz beradi.
   
3. 
   Xarajat usuli — davlat litsenziyalarni ishlab chiqarish quvvatlari va boshqa resurslarning katta miqdoriga ega bo’lgan firmalarga beradi.
   

Litsenziyalash bilan bir qatorda jahon amaliyotida mahsulotlarni, shuningdek, ishchi kuchi eksport va importini chegaralash maqsadida kvotalash keng qo’llaniladi.
Davlat tomonidan tartibga solish tadbiri sifatida kvotalash to’lov balanslarini
ichki bozorda talab va taklifni balanslashtirish uchun muzokaralarda o’zaro kelishuvga erishish uchun qo’llaniladi. O’zbekistonda kvotalash xalq iste’moli mollarini va strategik xom ashyoning muhim turlarini olib chiqishni chegaralash usuli sifatida qo’llaniladi.
Kvotalashning bojlarga nisbatan ko’proq qo’llanilishiga asosiy sabab quyidagilardan iborat:

1. 
   Tarif stavkalari xalqaro savdo kelishuvlariga asosan belgilanadi. Ayrim hollardan tashqari vaziyatlarda, mamlakatlar tarif stavkasini oshira olmaydilar va shuning uchun iqtisodiyotni raqobatdan himoya qilish maqsadida kvotalashga e’tiborni qaratishga majbur bo’ladi.
   
2. 
   Himoyaga muhtoj tarmoqlar ham importga kvotalar joriy qilishni qo’llaydi. Chunki, tarifni joriy qilishga nisbatan imtiyozli litsenziyalar olish osonroqdir.
   

Import kvotalari erkin raqobat sharoitiga ko’proq mos keladi.

-

29.