Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги

 
 
 
 
 
 
 
 
3.2.Нутқида нуқсони бўлганo‘quvchilarni maktab ta’limiga tayyorlashning 
psixologogik -pedogogik shart-sharoitlari 
Нутқида нуқсони бўлганo‗quvchilarni maktab ta‘limiga tayyorlashning 
psixologogik -pedogogik shart-sharoitlarini tashkil etish jarayonida eshitishda 
nuqsoni mavjud bolalar ruhiy rivojlanish xususiyatlarini to‗g‗ri tushunish uchun 
ularga o‗z vaqtida tashxis qo‗yish, ta‘lim-tarbiyani muassasasini tanlash, bu 
jarayonni tashkil etishda bu bolalarning tasnifi muhim o‗rin tutadi. Нутқида 
нуқсони бўлган bolalarning ruxiy rivojlanishi tashqi olam bilan aloqa sharoitida 

---

amalga oshuvchi rivojlanishning o‗ziga xos yo‗lidir. Ko‗pincha eshituv 
analizatorining funksiyasi buzulganligi eshituv bilan bog‗liq bir qator funksiyalarni 
to‗liq rivojlanmasligiga olib keladi. Xususiy ruxiy rivojlanishini buzulishi kar va 
zaif eshituvchi bolaning ruxiy rivojlanishini tormozlaydi. Eshitishda nuqsoni 
mavjud bolalarning ruxiy rivojlanishi eshituvchi bolalarning ruxiy rivojlanishi 
qonun-qoidalariga bo‗ysunadi. O‗tkazilgan tadqiqot ishlari нутқида нуқсони 
бўлган bolalarning ilk yoshidan erta psixologik-pedagogik tashxis qilish 
metodikalaridan foydalanish zarurligi va buning imkoniyati mavjudligi haqida 
xulosa qilishga imkon berdi. Tanlangan metodikalar asosida ilk rivojlanib 
kelayotgan нутқида нуқсони бўлган bolalarni guruxlarida taqqoslash 
rivojlanishning barcha yo‗nalishlari bo‗yicha ko‗rsatkichlarining muloqotning va 
yetakchi faoliyatning shakllanishi, ijtimoiy sohada bilim, ko‗nikma va malakalarni 
shakllanishida, kognitiv, motor, nutqiy, sensor sohalarda, o‗z-o‗ziga xizmat qilish 
sohlarida sog‗lom bolalardan keskin farq qilishini ko‗rsatdi. Maktabgacha yosh 
– Нутқида нуқсони бўлганbola shaxsining rivojlanishida eng muhuim bosqich. 
Bu davrning asosiy vazifasi – maktab ta‘limiga tayyorgarlikning zaruriy darajasini 
ta‘minlash. Bu maqsadga erishish uchun bolada uning mtlaqo yangi faoliyat turiga 
kirishish imkonini beradigan va keyingi o‗qishdagi muvaffaqiyatni ta‘minlaydigan 
shaxsiy sifatlar va bilimlarning shakllanganligini aniqlashdan iborat. 
Surdopedagogikada maktab ta‘limiga tayyorgarlik masalalariga katta e‘tibor 
qaratiladi, bunda masalaning maktabgacha va maktab ta‘limi tamoyillari, mazmuni 
va 
metodlariing 
uzviyligi 
(L.A.Golovchis, 
S.A.Zikov, 
T.S.Zikova, 
B.D.Korsunskaya, 
Ye.P.Kuzmicheva, 
L.P.Noskova, 
Ye.G.Rechiskaya, 
N.D.Shmatko va b.); nutqiy tayyorlanganlik darajasini o‗rganish (A.G.Zikeyev, 
K.G.golovin, N.A.Moreva, M.K.Sheremet), jumladan eshitadiganlar umumta‘lim 
maktabiga integratsiyalagan bolalarda (I.M.Gilevich, L.I.Tigranova); Нутқида 
нуқсони бўлганmaktabgacha va kichik maktab yoshidagi bolalarningbilish 
faoliyati ayrim tomonlarining xususiyatlari (N.I.Belova, G.L.Vigodskaya, 
E.I.Leongard, T.V.Nesterovich, L.P.Noskov, Ye.G.Rechiskaya va b.) kabi jihatlari 
tobora chuqur o‗rganilgan. 

---

Нутқида нуқсони бўлганbolalar tarkibiga ko‗ra juda murakkab kontingent 
sanaladi. Bunga ko‗plab omillar sabab bo‗ladi: eshitishning pasayishi va nutqning 
rivojlanishi darajasi turlicha ekani, fikrlash, emotsional-irodaviy sifatlarning o‗ziga 
xosligi va sh.k. Ma‘lumki, maktab ta‘limi boshlanishi davriga kelib, Нутқида 
нуқсони бўлганbolalarda nutqiy va bilish faoliyatidagi o‗ziga xoslik saqlanadi.
Maktabga tayyorlikni psixologik-pedagogik tushunish bolaning ijtimoiy, 
psixologik, intellektual va harakat xususiyatlarini tavsiflaydigan ko‗rsatkichlar 
yig‗indisini o‗z ichiga oladi. Bu omillarning har birini alohida ko‗rib o‗tamiz.