Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги

tayyorligi xususiyatlarini eksperimental o‘rganish natijalarining tahlili 
Tadqiqot Toshkent shaxri Yunusobod tumani 442 sonli maxsus 
maktabgacha muassasasining 10ta нутқида нуқсони бўлган tarbiyalanuvchilar 
ishtirokida o‗tkazildi. Ilk yoshdagi bolalarning rivojlanishining xususiyatlarini 
aniqlash maqsadida biz quyidagi metodlardan foydalandik: 
4. Bolalarning hujjatlarini o‘rganish: bolalarning rivojlanish tarixidan 
ko‘chirmalarni, ularda pediatr, psixonevrolog, otolaringolog, oftalmologlarning 
xulosalari mavjud. Bolalarning anamnezi bizga rivojlanishdagi nuqsonlarni keltirib 
chiqadigan sabablarga asos bo‘ladigan patogen omillarni aniqlash imkonini berdi.
5. Bolalarni kuzatish 
6. Mutaxassislar bilan suhbat o‘tkazish 
Нутқида нуқсони бўлганo‗quvchilarni maktabga pixologik tayyorlash 
eksperimental o‗rganish jarayoni нутқида нуқсони бўлган bolalarni emotsional-
irodaviy, motivli va aqliy tayyorgarligini aniqlashga yo‗naltirilgan. Нутқида 
нуқсони бўлганo‗quvchilarni maktabga pixologik tayyorlash eksperimental 
o‗rganish jarayoni нутқида нуқсони бўлган bolalarni emotsional-irodaviy 
o‗rganish emotsional-irodaviy soha regulyatsiyasi, irodaviy xarakatlar va ixtiyoriy 
diqqat darajasini aniqlashga yo‗naltirilgan.Нутқида нуқсони бўлганo‗quvchilarni
maktabga pixologik tayyorlash eksperimental o‗rganish jarayoni нутқида нуқсони 
бўлган bolalarni aqliy tayyorgarligini o‗rganish ko‗rgazmali taffakkur va fikrlash 
operatsiyalari 
darajasini 
aniqlashga 
yo‗naltirilgan. 
Нутқида 
нуқсони 

---

бўлганo‗quvchilarni maktabga pixologik tayyorlash eksperimental o‗rganish 
jarayoni нутқида нуқсони бўлган bolalarni motivli o‗rganish bolalarni maktabga 
munosabatini aniqlashga yo‗naltirilgan.Нутқида нуқсони бўлган bolalarni ruhiy
rivojlanishini eksperimental o‗rganish jarayonini kichik maktab yoshidagi 
bolalarni psixologik-pedagogik tekshirish I.I.Ozereskiy va N.G.Luskanova 
metodikalari asosida olib bordik. 
1.Нутқида нуқсони бўлганo‗quvchilarni maktabga pixologik tayyorlash 
eksperimental o‗rganish jarayoni нутқида нуқсони бўлган bolalarni emotsional-
irodaviy o‗rganish emotsional-irodaviy soha regulyatsiyasi, irodaviy xarakatlar va 
ixtiyoriy diqqat darajasini I.I.Ozereskiy labirinti metodikasi yordamida aniqlashga 
yo‗naltirilgan
Tekshiriluvchi bolaga labirint berildi va labirint ichidagi chiziqlarga qalam 
tegizmasdan qalam yurgizib berish so‗raldi.Pedagog bolani ―Sen katta bolasan, 
chiroyli chizasan, yaqinda maktabga borasan. Menimcha,bu topshiriqni bajarish
sen uchun oson.Sen bu topshiriq tez va a‘lo bajarasn ― deb rag‗batlantirib turdi. 
Labirint ichidagi chiziqlarga qalam tegizmasdan qalam yurgizib berish malakasini
tekshirish metodikasida maxsus maktabgacha muassasasining 10 ta нутқида 
нуқсони бўлган tarbiyalanuvchilardan 6 nafari topshiriqni mustaqil bajardi.4 nafar 
bola surdopedogog yordamida labirint ichidagi chiziqlarga qalam tegizmasdan 
qalam yurgizib berish topshirig‗ini bajardi.So‗ng tekshiriluvchi bolaga 2-labirint 
berildi va 2- labirint ichidagi chiziqlarga qalam tegizmasdan qalam yurgizib berish 
so‗raldi.Bu tekshirish jarayonida pedagog topshiriqni tushuntirib berdi, lekin unga 
munosbat bildirmadi, rag‗batlantirmadi. Labirint ichidagi chiziqlarga qalam 
tegizmasdan qalam yurgizib berish malakasini tekshirish topshirig‗ini maxsus 
maktabgacha 
muassasasining 
10 
ta 
нутқида 
нуқсони 
бўлган 
tarbiyalanuvchilardan 4 nafari topshiriqni mustaqil bajardi. 6 nafar bola 
surdopedogog yordamida chuqurchalardagi qoplamalarni joylashtirdi. 
Birinchi va ikkinchi sharoitlardagi bola hulqini taqqoslanib, uni hech 
kimni yordamiga tayanmasdan mustaqil vazifani bajarishi haqida xulosa qilindi. 

---

 2.Нутқида нуқсони бўлганo‗quvchilarni maktabga pixologik tayyorlash 
eksperimental o‗rganish jarayoni нутқида нуқсони бўлган bolalarni aqliy 
tayyorgarligini o‗rganish ko‗rgazmali taffakkur va fikrlash operatsiyalari 
darajasini aniqlashga yo‗naltirilgan. Predmetlarni katta-kichikligi bo‗yicha 
taqqoslash., ko‗rish idrokini rivojlanish darajasini, bolaning katta-kichiklikni 
amaliy chamalab olish malakasini aniqlashga yo‗naltirilgan metodikalarni 
o‗tkazildi.Piramidani yoyish va yig‗ish malakasini tekshirish metodikasida maxsus 
maktabgacha 
muassasasining 
10 
ta 
нутқида 
нуқсони 
бўлган 
tarbiyalanuvchilardan 8 nafari topshiriqni mustaqil bajardi.2 nafar bola 
surdopedogog yordamida piramidani yoyish va yig‗ish topshirig‗ini bajardi. 
Sorterlar 4 ta chuqurchasi bo‗lgan taxtachalar va ularga mos bo‗lgan uchburchak, 
doira va kvadrat hamda to‗g‗ri to‗rtburchak shakllardagi qoplamalar joylashtirish 
topshirig‗ini. maxsus maktabgacha muassasasining10ta нутқида нуқсони бўлган 
tarbiyalanuvchilardan 8 nafari topshiriqni mustaqil bajardi. 2 nafar bola 
surdopedogog yordamida chuqurchalardagi qoplamalarni joylashtirdi. Нутқида 
нуқсони бўлганo‗quvchilarni maktabga pixologik tayyorlash eksperimental 
o‗rganish jarayoni нутқида нуқсони бўлган bolalarni aqliy tayyorgarligini
o‗rganish ko‗rgazmali taffakkur va fikrlash operatsiyalari darajasini talab 
darajasida ekanligini ko‗rsatdi. 
3.Нутқида нуқсони бўлганo‗quvchilarni maktabga pixologik tayyorlash 
eksperimental o‗rganish jarayoni нутқида нуқсони бўлган bolalarni motivli
o‗rganish bolalarni maktabga munosabatini aniqlashga yo‗naltirilgan.Нутқида 
нуқсони бўлган bolalarni motivli o‗rganish нутқида нуқсони бўлган bolalarni 
motivli o‗rganish maqsadida N.G.Luskanova taklif etgan individual suhbat 
metodikasi asasida bolaga нутқида нуқсони бўлган bolalarni motivli o‗rganish 
нутқида нуқсони бўлган bolalarni motivli o‗rganish maqsadida beshta savollar
berildi.Maktabgacha yoshdagi нутқида нуқсони бўлган bolalarni maktab 
ta‘limiga tayyorgarlik holatini eksperimental tadqiq etish jarayonida dastlab 
maktabgacha yoshdagi нутқида нуқсони бўлган bolalarni o‗quv topshirig‗ini 
qabul qilish, o‗quv amaliyotini bajarish, yani ihtiyoriy (erkin) e‘tibor 

---

rivojlanganligi darajasini aniqlash uchun N.G.Luskanova metodikasi bo‗yicha 
tashxis o‗tkazildi. Bolaning maktab haqidagi tasavvurlarini aniqlash uchun 
savolnoma dan foydalanildi.Ushbu savolnoma shaxsining belgisi sifatida unda 
mas‘uliyat hissi qanchalik shakllanganligi darajasini, bolaning maktab vazifasini 
qanchalik tushunib etganligini va maktabga munosabatini aniqlaydi.So‗rovnomalar 
yordamida olingan natijalarni tahlil kilishda biz tadqiqotimiz vazifalarini yoritish 
uchun ko‗prok ahamiyatga daxldor ma‘lumotlarni aks ettirgan savollarnigina tahlil 
uchun tanlab olindi. So‗rovnomalar bolaning maktab haqidagi tasavvurlarini 
xolatini aniqlandi. So‗rovnomaning Sen nima uchun maktabda o‗qishni 
hohlaysan?savoliga 6 nafar bola maktabda o‗qish bilim olish uchun kerak deb 
javob berishdi. Mazkur savoliga 10 nafar o‗quvchilardan ,4 nafar bola
surdopedogog yordamidan so‗ng javob berdi.Bolaga maktab, bolalar o‗qiyotgan 
sinf tasvirlangan rasm ko‗rsatilgandan co‗ng,Bu nima? U qanday nomlanadi.Sen 
maktab haqida nima bilasan?avoli berildi.Savolga 10 nafar o‗quvchilardan savoliga 
6 nafar bola Maktab, Sinfda o‗quvchilar darsda o‗tirishibdi. deb javob berdilar., 4
nafar bola surdopedogog yordamidan so‗ng javob berdilar.Bolaga turli faoliyatlar 
o‗yin, o‗qish, xarakat tasvirlangan sakkizta rasm berildi.Senga qaysi faoliyat 
ko‗proq yoqadi?savoli berildi.Savolga 10 nafar o‗quvchilardan 6 bola o‗yin, 
o‗qish, deb javob berishdi. Mazkur savoliga 10 nafar o‗quvchilardan 3 nafar bola
surdopedogog yordamidan so‗ng javob berdi, deb javob berdi , 1 nafar bola
javob berishni xoxlamadi Dars va tannafus payti tasvirlangan rasm berildi.Bolalar 
darsda nima qilyapti? Bolalar tannafus paytida nima qilyapti? savoli 
berildi.Mazkur savoliga 10 nafar o‗quvchilardan 6 nafar bola dars va tannafus 
payti , 3 nafar bola tannafus payti javob berdi , 1 nafar bola javob berishni 
xoxlamadi Bolalar darsda nima qilyapti? Bolalar tannafus paytida nima 
qilyapti?Savoliga 10 nafar o‗quvchilardan 6 bola Bolalar darsda o‗qiyapti, Bolalar 
tannafus paytida dam olyapti javob berishdi. Mazkur savoliga 10 nafar 
o‗quvchilardan 3 nafar bola surdopedogog yordamida javob berdi, 1 nafar 
bola javob berishni xoxlamadi.Нутқида нуқсони бўлганo‗quvchilarni maktabga
psixologogik tayyorligi xususiyatlarini eksperimental o‗rganish natijalari 1-

---

jadvalda o‗z ifodasini topgan. Maktabgacha yoshdagi eshitishhda nuqsoni bo‗lgan 
bolalarni o‗quv topshirig‗ini qabul qilish, o‗quv amaliyotini bajarish, yani ihtiyoriy 
(erkin) e‘tibor rivojlanganligi darajasini darajasini talab darajasida emasligini 
ko‗rsatdi.