Uchinchi kitob

Qarshi shahrining 2700 yilligiga bag ‘ishlangan tantanali marosimdagi so 'z,

2006. 
      yil 27-oktabr
      

7-§. Yoshlarni Vatanni sevish ruhida tarbiyalash - kelajagi buyuk jamiyat qurishning muhim sharti
Ta’lim va tarbiyaning bosh vazifalaridan biri jamiyatdagi barcha toifa kishilarini, xususan 0‘zbekiston aholisining qariyb 65 foizini tashkil qiluvchi yoshlarni Ona-Vatanga mehr-muhabbatli qilib tar- biyalashdir. Bu o‘z navbatida zamonaviy bilimlar orqali yoshlarda vatanparvarlik tuyg‘ularini shakllantirishni taqozo qiladi.
«0‘z tarixini bilmagan xalqning kelajagi ham bo‘lmaydi», - deb uqtiradi Prezident I.A. Karimov. Bu boradagi fikrini davom ettirib: «Har qanday qal’a ichidan olinadi. Demak, biz ichka- rini mustahkam qilishimiz kerak. Buning uchun yoshlar qalbi- ga yurtga sadoqat, kattalarga hurmat, tarixga mehr, kelajakka umid tuyg‘ulari urug‘ini sochishimiz lozim», - deb ta’kidlaydi.
Bunday dolzarb vazifaning kun tartibiga qo‘yilishi bejiz emas edi. Mustaqillikning dastlabki yillarida ham yoshlar dunyoqara- shida eskicha tafakkur, jahon taraqqiyotidan orqada qolgan bilimlar, o‘z qiymatini yo‘qotgan qarashlar saqlanib qolmoqda edi. Masa­lan, yaqin-yaqinlargacha oliy ta’limning vazifasi muayyan miqdorda ilmiy texnikaviy bilimlarga ega bo‘lgan, ongiga mafkuraviy yo‘l- yo'riqlami singdirgan mutaxassislami tayyorlashdan iborat qilib qo‘yilgan edi.
Sir emas, KPSS tarixi, ilmiy kommunizm, dialektik va tarixiy materializm, siyosiy iqtisod, tarix, huquq, adabiyot va boshqa fanlar mafkuraviy jihatdan juda ham jilovlab qo‘yilgan bo‘lib, ular yoshlar­da yuzaki, maddohlik yo‘nalishida fikrlashga o‘rgatar edi.
Tabiiyki, bunday hoi yoshlarda yangi zamonga munosib bar- kamol ma’naviyatni shakllantirishni taqozo qilardi. Bu borada res­publikada ko‘rilgan chora-tadbirlaming asosiy yo‘nalishi ta’limni gumanitarlashtirish bo‘ldi. Bu borada mamlakatda 1991-yil 17- sentabrda e’lon qilingan mamlakat Prezidentining «Respublika dav­lat hokimiyati va boshqaruv idoralarini, hamda, xalq ta’limi siste- masini partiyadan xoli etish to‘g‘risida»gi Farmoni muhim qadam bo‘ldi. Ushbu Farmonda: «Belgilab qo‘yilsinki, respublika davlat apparati idoralarida va xalq ta’limi sistemasida siyosiy partiyalar va harakatlaming tashkiliy tuzilmalari tashkil etilishiga bundan buyon yo‘l qo‘yilmaydi», - deb alohida ta’kidlandi. Farmonning ana shunday talabidan kelib chiqadigan xulosa shunda ediki, maorif va xalq ta’limini jahon amaliyotiga yaqinlashtirish ma’nosida uni yakka hukmron partiya g‘oyalari yo‘lini asoslashga xizmat qiluvchi mafkura ta’siridan xoli qilish edi. Darhaqiqat, respublikada awalgi kommunistik partiya mafkurasi uchun nazariy, ilmiy bilimlar man- bayi hisoblanmish ijtimoiy fanlaming oliy ta’lim tizimidagi roli va o‘miga yangicha munosabat vujudga keldi. Masalan, 0‘zbekiston respublikasining «Ta’lim haqida»gi Qonunini amalga oshirish uchun respublika Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi «Oliy ta’lim isloho- ti» Dasturini ishlab chiqdi. Ushbu Dastuming muhim qoidasi oliy ta’limni gumanitarlashtirishdan iborat edi. Jumladan, ushbu Das- turda «gumanitar ta’lim berish ixtisosliklari bo‘yicha mutaxassislar tayyorlashning ajralmas qismidir va u o‘zbek xalqining ma’naviy merosini mustahkamlash va rivojlantirish, umuminsoniy qadriyat- larga sodiqlik, fuqarolik va vatanparvarlik tuyg‘usini tarbiyalash, o‘zbek xalqi milliy ruhining asosi bo‘lmish insonparvarlikni tarbiya- lashga asoslanadi» - deb alohida qayd qilindi.
Ta’limni gumanitarlashtirish, uni partiyaviy mafkuradan xoli qi­lish borasidagi muhim qoidalardan biri yurt tarixini o‘rganishga kat­ta e’tibor berilishi bo‘ldi.
Bu boradagi muhim amaliy qadam shunda ediki, oliy o‘quv yurt- larida sobiq KPSS tarixi kafedralari o‘mida 0‘zbekiston xalqlari ta­rixi kafedralari tashkil etildi. Umumta’lim maktablarda 0‘zbekiston tarixi awalgi yillarga nisbatan 3 barobar chuqurroq o‘qitila boshlan- di. Demak, yurt tarixini o‘rganish keng qamrov olib, o‘zining amaliy samarasini bera boshladi.
Tarixiy bilimlar yoshlami ko‘p narsaga ongli ravishda qarashga undadi. Ulaming har biri qalbida Vatanga mehr tuyg‘ularini, bugungi kun qadriga yetish hissini shakllantira boshladi. Masalan, Namangan Davlat Universiteti biologiya fakultetining ikkinchi kurs talabalariga «Hozirgi yoshlaming mas’uliyati nimadan iborat?», deb berilgan sa- volga ko‘pchilik talabalar «0‘zbekiston mustaqilligini mustahkam­lash uchun yetuk mutaxassis bo‘lib yetishishi mas’uliyati», - deb javob berdilar. Yana shuni ham ta’kidlash lozimki, yoshlarda Va­tanga mehr hissini tarbiyalashda, ularda vatanparvarlik tuyg‘usini shakllantirishda 0‘zbekiston Madhiyasi va 0‘zbekiston Respublika­si Konstitutsiyasi (Asosiy Qonuni)ni xalq ta’limi tizimida o‘rganish ham, shu mavzularga bag¹ ishlab maxsus murabbiylik soatlarining o‘tkazilishi ham katta ahamiyatga ega bo‘la boshladi. Shu bilan bir­ga «mustaqillik kunlari»ning bayram qilinishi ahamiyatini alohida ta’kidlash lozim.
Ma’lumki, 0‘zbekiston Respublikasi Oliy Soveti o‘n birinchi sessiyasida Mustaqillik kuniga tayyorgarlik ko‘rish haqida qaror qa­bul qilingan edi.
1992-yil 22-avgustda «0‘zbekiston o‘quv yurtlari da har yili

1. 
   sentabrda «Mustaqillik kuni»ni o‘tkazish to‘g‘risida» Prezident Farmoni e’lon qilindi. Unda davlatimiz tarixida yangi sahifa ochgan 0‘zbekiston Respublikasining Mustaqillik kuni bayram qilinishi mu­nosabati bilan va uning yoshlami ma’naviy kamol toptirishda juda katta tarbiyaviy ahamiyatga ega ekanini nazarda tutib, o‘quv yurtlari jamoalarming istaklarini hisobga olib:
   

1. 
   Har yili 1-sentabrda barcha maktablarda, hunar texnika bi­lim yurtlarida, o‘rta maxsus va oliy o‘quv yurtlarida «Mustaqillik kuni» mavzuida maxsus mashg‘ulotlar, darslar, ma’ruzalar, tantanali yigilishlar va uchrashuvlar o'tkazish:
   
2. 
   Qaramog‘ida o‘quv yurtlari bo‘lgan vazirliklar va idoralar, hokimliklar:
   

• 
  turli shakllardagi, ijodiy izlanish va bayram vaziyati ruhidagi mashg'ulotlar va tadbirlami o‘tkazishga oid zarur tashkiliy choralar- ni ko‘rsinlar:
  

Respublika hayotining barcha sohalarida ro‘y berayotgan tub o‘zgarishlardan o‘quvchilar va talabalami keng xabardor qilinishini ta’minlasinlar, uni erkin va yuksak vatanparvarlik va Vatanga sado- qat ruhida tarbiyalasinlar:

• 
  o‘quv yurtlarida mustaqillik kunini bayram qilishda yoshlar- ning ijodiy qobiliyatlarini ochishga ko‘maklashuvi hamda bir xillik va rasmiyatchilikni istisno etuvchi tanlovlar, ijodiy bellashuvlar, om­maviy va boshqa tadbirlar o‘tkazsinlar;
  

3. 
   Qoraqalpog'iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahri hokimlari o‘quv yurtlarida Mustaqillik kuni- ga tayyorgarlik ko‘rish va uni o‘tkazish chog‘ida respublika oq- soqollari, deputatlar, fan, madaniyat va san’at arboblarini, ijodiy va boshqa jamoat tashkilotlarining vakillarini, korxonalar va mu- assasalaming rahbarlarini qatnashishga keng jalb qilishlari» kabi muhim vazifalar belgilandiki, bu farmonning joylarda bajarilishi xalqimizga mustaqillik tushunchasini yetkazishda, ulami istiqlol mafkurasi ruhida tarbiyalashda katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Bu borada Toshkent, Farg‘ona, Samarqand viloyatlarida ibratli ishlar amalga oshirildi.
   

Ayniqsa, 1992-yil 1-sentabrdan 0‘zbekiston aholisi tomonidan birinchi marta mamlakat mustaqilligining bir yilligini keng bayram qilinishini aytish mumkinki, xalqni milliy istiqlol ruhida tarbiyalash va unga e’tiqod tuyg‘ularini kuchaytirishda muhim qadam bo‘ldi. Shu yilning 30-avgustida Toshkentda 0‘zbekiston Respublikasi mustaqilligining ikki yilligiga bag‘ishlangan tantanali majlis bo‘ldi. Unda Prezident I. Karimov tabrik nutqi so‘zlab butun aholini milliy bayram bilan qizg‘in tabrikladi. Tantanalar mamlakatning barcha vi­loyat, shahar, tuman va qishloqlarida, tashkilot, muassasa, korxona, jamoalarda va mahallalarda bo‘lib o‘tdi. Butun xalq 0‘zbekistonning kelajagi qo‘lga kiritilgan mustaqillik tufayli amalga oshirilishini chu­qur his qila boshladi. Bir so‘z bilan aytganda, dastlab istiqlol e’lon qilingan kunlarda kishilardagi sarosimalik o‘mini, endi mustaqillik­ka ishonch va e’tiqod egallay boshladi.
Prezident Farmoni asosida 0‘zbekistondagi barcha o‘quv yurt­larida 1-sentabrda «Mustaqillik kuni» keng nishonlandi. Masalan, Toshkent Davlat Texnika Universitetida shu kuni tantanali miting- dan so‘ng birinchi darslar «Mustaqillik darslari» sifatida o‘tkazildi. Bunda professor-o‘qituvchilar, faxriylar, xalq deputatlari qo‘lga ki­ritilgan mustaqillikning ahamiyati va afzalliklari haqida talabalarga keng tushuntirish berdilar.
0‘zbekiston mustaqilligiga bag‘ishlangan bunday tadbirlar faqat Oliy o‘quv yurtlaridagina emas, balki barcha o‘rta maxsus o‘quv yurtlari va umumiy ta’lim maktablarida ham katta tayyorgarliklar bilan muntazam ravishda o‘tkazilib turibdi.
«Oltin meros», «Amir Temur», «Ulug‘bek», «Shahidlar xoti- rasi», «0‘zbekmuzey» kabi bir qator jamg‘armalar, Tarixchilar, Ma’rifatparvarlar, Faylasuflar milliy jamiyatlari milliy-madaniy me- rosimizni o‘rganish, an’analarimizni saqlash va rivojlantirish, allo- malarimiz, fidoyi ajdodlarimiz xotirasini e’zozlash, ularning asar- larini yosh avlodga tanishtirish yo‘lida barakali faoliyat ko‘rsatib kelmoqdalar.
«Tasviriy oyina» ijodiy uyushmasi tariximiz va bugunimiz mazmun-mohiyatini keng ochib berish, mustaqillik bergan buyuk ne’matlami ko‘rgazmali vositalar bilan targ‘ib etish, milliy istiq­lol maflairasini yoshlar ongiga singdirish ishida alohida natijalarga erishmoqda.
Xalqimizning ma’naviy-ma’rifiy hayotida «Ma’naviyat va ma’rifat» respublika kengashi va uning tarkibidagi jamoatchilik mar­kazi o‘zining munosib o‘mini egalladi.
Prezident I.A. Karimovning 2006-yili e’lon qilingan mamla­katda ma’naviy-ma’rifiy, targ‘ibot ishlarini yanada kuchaytirishga qaratilgan farmoniga muvofiq respublika ma’naviyat va ma’rifat markazi Ma’naviyat targ‘ibot markaziga aylantirildi. Uning faoliyat mezonlari yanada kengaytirilib, yo‘nalishlari aniq belgilab berildi.
Yosh iste’dodlar o‘z ijodlari bilan o‘zbek san’atini dunyoga na- moyish etmoqdalar. Yaqinda toshkentlik litsey o‘quvchisi, yosh ras- som Oybek Islomov o‘z asarlari bilan Hindistondagi Butunjahon bo- lalar san’ati qo‘mitasi o‘tkazgan «Shankar» ko‘rgazmasida ishtirok etib, Javoharla’l Neru nomidagi oltin medal bilan taqdirlandi.
Sakkiz yoshli toshkentlik o‘quvchi Diyora Hasanova «Bo­lalar san’ati - 2000» xalqaro festivalining eng yosh qatnashchisi bo‘lishiga qaramasdan, bu festivalning Amerika Qo‘shma Shtatlari- da o‘tkazilgan final bosqichida o‘zining yuksak rassomlik iste’dodini namoyon qila oldi. 50 ga yaqin mamlakat bolalari rasmlari orasidan u ishlagan «Yer sharida festivalga boramiz» nomli rasmning xalqa­ro festival emblemasi sifatida tanlab olinishi va unga Bosh sovrin- ning berilishi ham farzandlarimizning qanchalik yuksak iqtidor egasi ekanligini ko‘rsatib turibdi.
Yosh iste’dodlami izlab topish va tarbiyalash, professional ras- somlaming boshini qovushtirish, ulaming samarali ijod qilishla- ri uchun qulay sharoit yaratish, milliy tasviriy, amaliy, miniatura san’atimizning noyob an’analarini boyitish, dunyoga tanitish maqsa­dida tashkil etilgan 0‘zbekiston Badiiy Akademiyasi uch yildan bu­yon jiddiy faoliyat ko‘rsatib kelmoqda. Mamlakatimizda iste’dodli rassomlaming ko‘plab ko‘rgazmalarini tashkil etdi. 0‘zbek rassom- chilik maktabining bugungi rivojini dunyoga ko‘rsatish maqsadida 2000-2006-yillar mobaynida Yaponiya, Fransiya, Janubiy Koreya, Amerika Qo‘shma Shtatlari, Germaniya kabi ko‘plab mamlakatlarda o‘zbek rassomlarining ko‘rgazmalarini o‘tkazdi.
Badiiy Akademiyaning a’zolari tomonidan katta mahorat bilan ishlangan Sohibqiron Amir Temur, Farg‘oniy, Jaloliddin Mangu­berdi, Alpomish haykallari, Mustaqillik maydonidagi majmua kabi haykaltaroshlik san’atining go‘zal namunalari xalqimiz milliy g‘umri va iftixorini yuksaltirishga xizmat qilmoqda.
Turkiston miniatura maktabining asoschisi, buyuk musawir Ka- moliddin Behzodning bu yil nishonlanadigan 550 yilligiga qizg‘in tayyorgarlik olib borilmoqda. Kamoliddin Behzod memorial bog‘ini barpo etish ishlari boshlab yuborilgan.
Shuni ta’kidlash joizki, 0‘zbekiston mustaqilligini mustahkam­lash dolzarb bo‘lib qolayotgan bir paytda yoshlar bilan yakka tartib- da ishni yo‘lga qo‘yish, ularda axloqiylik fazilatlarini shakllantirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Chunki azaldan odoblilik, axloq inson uchun eng zamr ziy- natlardan hisoblangan. Odamzodni yuksaklarga ko‘taradigan ham, uning qadr-qimmatini oshiradigan ham ana shu axloqiy barkamol- likdir. Shu o‘rinda qadimgi Rim faylasufiaridan Epikratning «bar­cha kashfiyotlar ichida go‘zali yaxshi tarbiya olgan insondir», degan o‘gitini hamisha yodda tutish o‘rinlidir. Yoshlarda ana shunday fazi-
latlami tarbiyalashda joylarda, maktab va o‘quv yurtlarida olib bori- ladigan ishga e’tibor berilmoqda. Maktabgacha tarbiya muassasala- rida, boshqa o‘quv yurtlarida, mehnat jamoalarida va turarjoylarda maxsus «Odobnoma» soatlari joriy etildi. Bundan tashqari, mamla­kat televideniyesi va radiosi orqali, jumhuriyat gazetalari sahifalari- da esa maxsus «Odobnoma» ko‘rsatuv va eshittirishlar beriladigan, sahifalar chiqadigan bo‘ldi. Bu ish mehnat va pedagogika jamoalari hamda ota-onalar kengashlarining amaliy hamkorligi asosida ham tashkil etiladi.
0‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 1994-yil 13- iyunda yoshlaming huquqiy ta’limini takomillashtirishning Komp- leks Dasturini qabul qildi. Unda respublikada huquqiy ta’limni ta- komillashtirish, yoshlaming huquqiy madaniyati darajasini oshirish, hamda 0‘zbekiston Respublikasida huquqiy demokratik davlat qu­rish uchun shart-sharoitlar yaratish masalalari ko‘zda tutildi.
Mustaqillik yillarida 0‘zbekiston ijodkor yoshlarining «Iste’- dod» xayriya jamg‘armasi, 0‘zbekiston ijodkorlar jamg‘armasi, madaniyat jamg‘armasi va boshqa qator jamoat tashkilotlari tashkil qilindi. Ular aholi turli tabaqasi intellektual salohiyatini oshirish, ulami o‘z vaqtida rag‘batlantirib turish, ma’naviy jihatdan qo‘llab- quwatlash va ijtimoiy himoyalash borasida qator tadbirlami amalga oshirmoqdalar.

0‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi fan-texnika, san’at va madaniyatni yanada rivojlantirish maqsadida qator qa­rorlar qabul qildi. Ayniqsa, mamlakat istiqboli va millat kelajagi- ni ta’minlash, har tomonlama yetuk yoshlami tarbiyalash, iqtidorli yoshlami rag‘batlantirish maqsadida 1993-yilda Ulug‘bek nomidagi 0‘zbekiston Yoshlar jamg‘armasi tashkil etildi. Jamg‘armaning aso­siy maqsadi yoshlaming intellektual imkoniyatlarini yanada kengay­tirish, salohiyatli yoshlar kuchini birlashtirish, ulami asrab-avaylash, ilm-fan va madaniyatni rivojlantirishga bo‘lgan intilishlarini moddiy va ma’naviy jihatdan qo‘llab-quwatlashdan iborat.