Toshkent farmatsevtika instituti tibbiy va biologik fanlar kafedrasi mikrobiologiya, virusologiya va

1. Karantin olib borish ishlari. 
Bunda har bir davlat o’z chegarasiga kasallik chaqiruvchilarini kirgizmaslik. Bular har bir 
davlatda maxsus "O’simliklarni davlat muxofazasida" karantin bo’lishi mavjud. 
2. Muhofazaning fizik-ximiyaviy turi. 
Bunga zararlangan o’simliklardan, sog’larini ajratish, zararlangan qismlarni ajratib olish, 
oraliq kasallik manbalarini yo’qotish kabi ishlar olib boriladi. Bunda tuproqni zararsizlantirish, 
urug’larni zararsizlantirish ishlari muhim rol o’ynaydi. Bu maqsadda fungitsidlardan keng 
foydalaniladi. 
O’simliklarning dorivor xomashyosini turli xil tayyorlanish davrida (terli, quritish, 
standartizatsiya qilish, maydalash va saqlash) mikrob bilan ifloslanish mumkin. 
Dorivor o’simliklarni saqlashda namlikka, yoruqlikka, chang va xashoratlarga ahamiyat 
berish lozim. Ortiqcha namlikni o’simlik o’ziga tortib olish xossasiga ega, bular natijada ular rangi 
o’zgaradi, o’zidan qo’lansa hid ajratadi va chirish protsessini keltirib chiqaradi. Bu protsesslar 
dorivor moddalarga ta'sir qilishi o’zgaradi va aktiv moddalar yo’q bo’lib ketadi (masalan 
glikozid). 
Chirish protsessi o’simliklarda mikrofloraning almashinuvchi (zamburug’larni bakteriyalar 
bilan) bo’lib o’tadi. 
Dori moddalar va tayyor dori-darmonlar tarkibida turli xil mikroorganizmlar bo’lishi mumkin. 
O’simliklardan olinadigan dorivor moddalarning mikroblar bilan zararlanishi o’sha o’simlik turi 
va uning o’sib chiqishi uchun zarur bo’lgan shart-sharoitga bog’liq bo’ladi. Chunki o’simliklar 
atrof muhitdagi ayniqsa, tuproq tarkibidagi mikroorganizmlar bilan zararlangan bo’lishi ham 
mumkin. Bundan tashqari o’simliklarning o’z mikroflorasi xam katta ahamiyatga ega: masalan, 
epifit (Erwinia herbicola, P. fluorescens va fitopatogen (Erwinia, Pseudomonos, 
Coryhebacterium, Agrobacterium, aktinomitsetlar, ayrim zamburug’lar). Axlatxona yoki avvaldan 
axlatlar tashlangan joylarda, shuningdek, sug’oriladigan maydonlarda, mol boqiladigan 
yaylovlarda o’simliklar tarkibida inson salomatligi uchun xavfli bo’lgan patogen 
mikroorganizmlar ham bo’lishi mumkin. 
O’simliklardan olinadigan dorivor xom-ashyolar bu mahsulotlarni yig’ishtirib olish va 
tayyorlashning turli bosqichlarida - o’simliklarni yig’ish, dastlabki ishlov berish, quritish, 
yanchish-maydalash, maxsus idishlarga joylashtirish, shuningdek, standart holatda saqlanish 
chog’ida xom ashyoni maydalash, dorivor kukunlarga aylantirish, briket, granul va tabletka holiga 
keltirish jarayonida ham urug’lanishi mumkin. 
O’simliklardan olingan dorivor xomashyolar avvalo saqlanishjoyida namlikning belgilangan 
normadan oshib ketishi natijasida buziladi: namlik oshib ketsa, xomashyo tarkibida har xil 
zamburug’lar, chirituvchi, sellyuzalarni parchalovchi bakteriyalar va boshqa mikroorganizmlar 
paydo bo’ladi. Mikroblar degradatsiyasi o’simlik farmakologik xususiyatlarining o’zgarishiga olib 
keladi va zaharli moddalarning hosil bo’lishiga sabab 
bo’lishi mumkin. 
Mikroorganizmlar dorivor xomashyolarni zararlash orqali doridarmonlarning 
xususiyatlarini o’zgartirib yuboradi. Chunki dorivormoddalardan ferment chiqishi, mikrobli 
og’ular yoki pirogenlarning hosil bo’lishi natijasida ular o’ta zaharli holatga kelib qolishi ham 
mumkin. 
Agar odamlar Staphylococcus, Pseudomonas, Salmonella va boshqa mikroorganizmlar bilan 
zararlangan tibbiy preparatlarni iste'mol qilsa, ularning tarkibidagi patogen mikroblar turli xil 

---

122 
yuqumli kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin. O’simliklardan olinadigan dorivor moddalar va 
homashyolarning mikrob bilan zararlanishini tekshirib ko’rishda quyidagi usuldan foydalaniladi.