O‘zbekiston respublikasi qishloq xo‘jalik vazirligi

Topshiriq: Suratda ko‘rsatilgan don omborxonasining o‘lchamlariga ko‘ra bug‘doy doni uchun uning sig‘imini hisoblang
Izoh. Har bir talabaga alohida topshiriq beriladi.

Yassi tubli siloslarning asosiy turlarining o‘lchamlari

Silos turi	Diametr, m	TSilindr balandligi, m	Silos balandligi, m	Silos hajmi, m3	Silos sig‘imi, tn.
C-5/3	05.0	3,563	4,763	78	62
C-5/4	05.0	4,732	5,932	100	80
C-5/5	05.0	5,901	7,101	123	98
C-5/6	05.0	7,070	8,270	145	116
C-5/7	05.0	8,239	9,439	169	135
C-5/8	05.0	9,408	10,608	191	153
C-6/3	06.0	3,563	5,040	115	92
C-6/4	06.0	4,732	6,209	148	118
C-6/5	06.0	5,901	7,378	180	144
C-6/6	06.0	7,070	8,547	213	170
C-6/7	06.0	8,239	9,716	245	196
C-6/8	06.0	9,408	10,885	279	223
C-6/9	06.0	10,577	12,054	313	250
C-7/3	07.0	3,563	5,340	159	127
C-7/4	07.0	4,732	6,509	204	163
C-7/5	07.0	5,901	7,678	249	199
C-7/6	07.0	7,070	8,847	294	235
C-7/7	07.0	8,239	10,016	339	271
C-7/8	07.0	9,408	11,185	384	307
C-7/9	07.0	10,577	12,354	429	343

C-7/10	07.0	11,746	13,523	474	379
C-8/6	08.0	7,070	9,156	389	311
C-8/7	08.0	8,239	10,325	446	357
C-8/8	08.0	9,408	11,494	505	404
C-8/9	08.0	10,577	12,663	564	451
C-8/10	08.0	11,746	13,832	623	498
C-8/11	08.0	12,915	15,001	681	545
C-8/12	08.0	14,084	16,170	740	592
C-9/6	09.0	7,070	9,425	496	397
C-9/7	09.0	8,239	10,594	571	457
C-9/8	09.0	9,408	11,763	645	516
C-9/9	09.0	10,577	12,932	719	575
C-9/10	09.0	11,746	14,101	794	635
C-9/11	09.0	12,915	15,270	868	694
C-9/12	09.0	14,084	16,439	941	753

Nazorat savollari

1. 
   Siloslar va silos korpuslarining sig‘imini hisoblash
   
2. 
   Don omborlarinining sig‘imini hisoblash
   
3. 
   Don sig‘imi deganda nimani tushunasiz?
   

13-amaliy mashg‘ulo Meva mahsulotlarini saqlash omborlarini o'lchamlari va qabul qilish hajmini hisoblash

Darsning maqsadi: yigpishtirib olingan mevalarning joylash uchun saqlash omborlaning o‘lchamlari hisoblash bilan tanishib chiqish.
Nazariy qism: Kartoshka, sabzavot va mevani saqlashga mo‘ljallangan statsionar omborlar quyidagi asosiy tavsiflariga ko‘ra ajratiladi: vazifasi; sig‘imi; rejasining tuzilishi; qurilish – konstruksiyasining o‘ziga xosligi; saqlash sharoitlarini boshqarish tizimi; mahsulotni saqlash usuli; yuklash – tushirish ishlarini mexanizatsiyalashganlik darajasi; iqtisodiy ko‘rsatkichlari.
Statsionar omborlar vazifasiga ko‘ra kartoshka-, ildizmeva-, karam-, piyoz-, mevani saqlashga mo‘ljallangan bo‘ladi. Turli mahsulotni uzoq muddat birgalikda saqlash noqulayliklar tug‘diradi, chunki ularning saqlash shartlari va joylashtirish usuli turlicha bo‘lishi mumkin.
Sig‘imiga ko‘ra (200...30 000 tonna) namunali omborxonalar kichik, o‘rta va yirik sig‘imli bo‘ladi. Yirik sig‘imli omborlarda qurilish xarajatlari 1 tonna saqlanadigan mahsulotga nisbatan olinganda kichik sig‘imli omborlar qaraganda kamroqdir.
Rejasini tuzishilishiga ko‘ra omborlar temir – beton yoki metall konstruksiyalardan tiklanadi. Odatga ko‘ra bino va saqlash kameralarining eni va uzunligi 6 metrga karrali bo‘ladi (36x6; 36x12; 36x18; 72x18; 6x6; 6x12; 12x12).
Ombor mahsulotni saqlash uchun umumiy bir binodan yoki mahsulotni qabul qilish, tovar ishlov berish, saqlash va realizatsiyaga tayyorlash binolaridan tashkil etishi mumkin. Ko‘pgina ombor loyihalarida avtomobillarning binoni kesib o‘tishishi uchun eni 4...6 metrli yo‘lak tashkil etiladi. Bu mahsulotni saqlashga joylashtirish joyiga olib borish imkonini yaratadi.
Sig‘imi 1000 tonna bo‘lgan meva omborining sxemasi 1 – rasmda keltirilgan.
Ba’zi omborlarning har ikkala tomonidan avtomashinalar kirib keluvchi ayvonlar tashkil etilishi mumkin. Qish vaqtida ayvonlarning eshigi omborga sovuq havo kirmasligi uchun yo‘ib qo‘yiladi.
Omborlarning qurilish – konstruksiyasining o‘ziga xosligi birinchi navbatda qurilish amalga oshiriladigan maydonning sizot suvlarini chuqurligi hisoblanib, loyiha talablariga ko‘ra bu ko‘rsatkich 2 metrdan kam bo‘lmasligi lozimdir. Sizot suvlarning chuqurligi saqlash rejimini barqarorligiga, ya’ni harorat va namlikga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.
Omborni loyihalashda erto‘lali (chuqurlashtirilgan) va er ustili qilib rejalashtirish mumkin. Meva omborlari ko‘pincha er ustida qilib loyihalanadi, chunki mevalarga tovar ishlov berishda yorug‘ xonalar kerak bo‘ladi, bunday xonalarni erto‘lali ombor loyihasida rejalashtirish mushkuldir. Bundan tashqari piyoz ombori ham er ustida qilib loyihalanadi, chunki piyozni saqlash uchun namligi past bo‘lgan quruq havoli muhit zarurdir. Ba’zan tuproqning issiqlik o‘tkazmaydigan xususiyatlaridan foydalanish maqsadida atrofi va usti tuproq bilan berkitilgan yarim chuqurlashtirilgan kartoshka yoki sabzavot omborlari ham loyihalashtiriladi. Hozirgi kunda qurilishda foydalanilayotgan zamonaviy issiqlikni o‘tkazmaydigan materiallar er usti omborlarining harorat barqarorligini ishonchli ta’minlash imkoniyatiga egadir.

1-rasm. Sig‘imi 1000 tonna bo‘lgan meva omborining sxemasi:

I...V – saqlash kameralari; VI – tovar ishlov berish sexi; VII – kompressor xonasi; VIII – maishiy xizmat xonalari

Omborxonalarni ishonchli izolyasiyalash maqsadida eshik va darvoza konstruksiyasini loyihalashda shlyuzlash prinsipidan foydalaniladi. Birinchidan tashqi havoning keskin farqi ikki sovuq o‘tkazmaydigan eshiklar yordamida so‘ndiriladi, chunki eshiklar oralig‘idagi harakatsiz havo haroratli to‘siq vazifasini bajaradi. Ikkinchidan keng sovuq o‘tkazmaydigan darvozalarda ishchilarning kirib chiqishi uchun eshiklar o‘rnatiladi.

Omborda yuklash – tushirish mexanizmlarini erkin harakatlanishi uchun pollar asfaltlanadi yoki betonli qo‘lama yotqiziladi. Ba’zi hollarda, masalan piyoz saqlash uchun loyihanadigan omborlarda poydevor asosi ustida yog‘och bruslardan olib qo‘yiladigan seksiyalar ko‘rinishida ko‘tarilgan panjarali pollar tashkil etiladi. Bundan tashqari shunday namunali loyihalar mavjudki qattiq qo‘lamali pollar faqatgina transport harakatlanuvchi yo‘laklarda mavjud bo‘lib, mahsulot joylashtiriladigan hampalar poli somonli loy bilan zichlangan.
Hozirgi loyihalarga ko‘ra ombor tomi birlashtirilgan konstruksiyada qurilmoqda, ya’ni tomni tashkil etuvchi temir – beton plitalar va issiqlik izolyasiyalovchi materiallar oralig‘ida chordoq tashkil etmasdan , ikki elementni birlashtirib qurilmoqda. Issiqlik izolyasiyalovchi material qalinligini tzg‘ri hisoblab to‘ilganda va uni havo kondensatsiyasi ta’sirida namlanishdan asrash choralari ko‘rilsa bunday tom konstruksiyasi ishonchli xizmat qiladi. Undan tashqari bunday tomlar konstruksiyasi sodda bo‘lib ularni qurish osondir.