Нормал физиология курсига кириш

Одамлар мускул тизими функционал ҳолатини баҳолаш.. Одамларда мускул
тизимининг функционал ҳолатини баҳолашда кўпгина усуллардан фойдаланилади. 
Эргометрик усуллар. Бу усул ѐрдамида инсонларнинг жисмоний иш қобилияти 
аниқланади. Одам маълум шароитда иш бажаради ва бажарилган иш ѐзиб олинади ва шу 
билан бирга қуйидаги параметрлар ҳам аниқланади: нафас частотаси, пулс, артериал 
босим, ҳаракатланаѐтган қоннинг ҳажми, ютилган О
2
ва чиқарилган СО
2
. Махсус 
қурилмалар ѐрдамида (велоэргометр) инсон организми маълум катталикдаги иш 
бажаради. 
 Электромиографик усуллар. Бу усуллар ѐрдамида скелет мускуллар фаолиятини 
текшириш тиббиѐт амалиѐтида кенг қўлланилмокда. Тадқиқотчи олдига қуйган 
мақсадидан келиб чиқиб, электромиограммани (ЭМГ) ѐзиб олади ѐки бўлмаса якка мускул 
потенциалларини ѐзиб олади. Игнали электродлар ѐрдамида ѐзиб олинган ЭМГ ѐки якка 
мускулларининг электр фаоллигини аниқлаш, соғлом ва бемор инсонлар ўртасидаги 
айрим ўзгаришларни таҳлил қилишга ѐрдам беради. 
Силлиқ мускуллар. Силлиқ мускуллар ички аъзолар, қон томир ва лимфа томирлар 
деворида ва терида учрайди. Морфологик жиҳатдан скелет ва юрак мускулларидан фарқ 
қилади, уларда тарғиллилик бўлмайди. 
Силлиқ мускулларнинг синфланиши. Силлиқ мускулларни икки хили: висцерал ва 
мултиунитар хиллари ўзига хос хусусиятлари билан фарқланади. Висцерал силлиқ 
мускуллар барча ички аъзоларда, қон ва лимфа томирларда, терида ҳамда ҳазм 
безларининг чиқарув йўлларида учрайди. Мултиунитар силлиқ мускулларга киприксимон 
мускул ва кўзнинг қорачиқ мускули киради. 
Силлиқ мускулларнинг бундай бўлиниши ҳаракатлантирувчи иннервацияни ҳар 
хил зичликда эканлигига асосланган. Висцерал силлиқ мускулларда ҳаракатлантирувчи 
нерв охирлари айрим мускул ҳужайраларида бўлади, холос. Лекин бундай бўлишига 
қарамай, нерв охирлари орқали мускулга ўтган қўзғалиш, барча мускул ҳужайраларига тез 
тарқалади, чунки икки қўшни миоцитлар орасида - нексуслар мавжуд. Нексуслар 
ѐрдамида потенциаллар битта мускул ҳужайрасидан иккинчисига тез тарқалади. Шунинг 
учун нерв импулслари келганда висцерал силлиқ мускуллар бир вақтда қисқаради. 
Силлиқ мускулнинг тузилиши. Силлиқ мускуллар ѐйиқ шаклдаги ҳужайралардан 
ташкил топган, уларнинг узунлиги ўртача 100 мкм, диаметри эса 3 мкм ни ташкил қилади. 
Ҳужайралар ўртасида юқорида айтилганидек, нексуслар бўлиб, улар қўзғалишни бир 
ҳужайрадан иккинчисига ўтказишда аҳамияти каттадир. Силлиқ мускулларда ҳам 
тартибсизроқ жойлашган актин ва миозин оқсил иплари мавжуд. Скелет мускулларига 
нисбатан саркоплазматик ретикулум ҳам кам ривожланган. 
Силлиқ мускуллар иннервацияси.. Висцерал силлиқ мускуллар икки томонлама 
иннервация олади: симпатик ва парасимпатик иннервация. Вегетатив толаларнинг 
биринчиси таъсирланса, силлиқ мускул фаоллиги ортади, иккинчиси таъсирланса-
аксинча. Баъзи аъзоларда, масалан, ичакларда адеренергик нервлар таъсирланса, уларнинг 
мускул фаоллиги камаяди, холинергик нервлар таъсирланса, аксинча мускул фаоллиги 
ортади. Бошқа ҳолатларда масалан, қон томирларда норадреналин мускул тонусини 
оширса, АХ эса мускул тонусини камайтиради. 
Силлиқ мускулларда нерв охирларининг тузилиши, скелет мускулидаги нерв-
мускул синапси тизимидан фарқ қилади Силлиқ мускулда охирги пластинкалар ва нерв 
охирлари бўлмайди. Мускул бўйлаб нерв охирлари кенгайган ва тармоқланган адренергик 
ва холинергик толалар келиб бирлашади. Уларнинг ҳар бир кенгайган нерв толаларида 
гранулалар бўлиб, уларда медиаторлар бўлади. Агар силлиқ мускул ҳужайралари варикоз 
нерв толалари билан алоқа ҳосил қилмаса, бу ҳужайрада ҳосил бўлган ҳаракат потенциали 
қўшни ҳужайралардан нексус ѐрдамида етиб келган нерв импулслари таъсирида юзага 
чиқади. Силлиқ мускулларда қўзғалишни ўтказиш тезлиги юқори эмас, атиги секундига 
бир неча сантиметр холос. 

---

28 
Адренергик ѐки холинергик нервларнинг қўзғатувчи таъсири мускулда 
чегараланган деполяризация тўлқинларини юзага чиқаради. Таъсирот қайта берилганда бу 
потенциаллар қўшилади ва бўсаға кучига етганида ҳаракат потенциали вужудга келади. 
Адренергик ѐки холинергик нервлар тормозловчи таъсири силлиқ мускулда чегараланган 
гиперполяризация тўлқинларини юзага чиқаради, бу потенциални тормозловчи 
постсинаптик потенциали деб аталади (ТПСП). Таъсирот ритмик равишда берилганида 
ТПСП суммацияланади. Қўзғатувчи ва тормозловчи постсинаптик потенциаллар силлиқ 
мускулни фақат варикоз ҳужайралар билан алоқа ҳосил қилган соҳада эмас, балки улардан 
бирмунча масофада турган ҳужайраларда ҳам ҳосил бўлади.