Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

D. Byudjet defitsitini moliyalashtirishning 
kreditorlar tipi bo’yicha tasnifi 
 
Davlat byudjetini defitsitini moliyalashtirish degani, uni mablag’ bilan  ta’minlash 
(qoplash)  uchun  hukumat  tomonidan  qarz  mablag’larini  jalb  etishdir.  Moliyalashtirish  
davlat  boshqaruvi  sektori  birliklarining  barcha  qaytariladigan  operatsiyalari  sifatida 
qaraladi.  Bu  tasnif  qarz  egalari  –  kreditor  (boshqacha  qilib  aytganda  qarz 
majburiyatlarining 
egalari)ning 
iqtisodiy 
muomalasini 
o’xshashligiga 
qarab 
guruhlashtirish  asosida  bu  tasnif  ishlangan.  Oldin  qayd  qilingandek,  moliyalashtirish  

---

 
104 
hajmi davlat byudjetining defitsiti (profitsiti)ni teskari ishoradagi xajmiga teng. Masalan, 
1999  yilda  AQShda    profitsit  +158,3  mlrd.  dollar,  moliyalashtirish  –158,3  mlrd.  dollar. 
Bunday misollarni ko’plab keltirish mumkin. 
Byudjetning  defitsitini  moliyalashtirish  tasnifi  quyidagicha  (kreditorlar  tipi 
bo’yicha): 
I. Ja’mi moliyalashtirish (II+III) 
II. Ichki moliyalashtirish 
1.
 
Davlat boshqaruvi sektorining boshqa qismlari tomonidan 
2.
 
Pul-kreditni tartibga solish idoralari tomonidan 
3.
 
Depozitli banklar tomonidan 
4.
 
Boshqa ichki moliyalashtirish 
5.
 
Korrektirovka (tuzatishlar kiritilishi). 
III Tashqi moliyalashtirish 
6.
 
Xalqaro iqtisodiy rivojlanish tashkilotlaridan  
7.
 
Xorij boshqaruvi muassasalaridan 
8.
 
Boshqa chetdan jalb qilishlar 
9.
 
Likvidlikni  boshqarish  uchun  ko’zda  tutilgan  naqd  pul  mablag’lari, 
depozitlar va qimmatli qog’ozlar hajmini o’zgarishi. 
Davlat  byudjetining  defitsitini  moliyalashtirish  davlat  boshqaruvi  idorlarining 
majburiyatlar  hajmini  o’zgartiradi  (mablag’  jalb  qilish  minus  qoplanishi)  va  davlat 
boshqaruvi idoralaridagi likvidli moliya mablag’lari qoldig’ini o’zgartiradi. 
Xalqaro  standartlarda  mablag’  jalb  qilinishi  minus  qoplanishi  (sof  kreditlash) 
davlat  byudjetining  daromadi    sifatida  qaralmaydi,    u  defitsitni  moliyalashtirish  manba 
tariqasida qaraladi. Bu  o’rinda 
 
Defitsit    = 
Mablag’  jalb      -
qilinishi 
Qoplanishi    + 
Likvidli moliya 
mablag’lari  qoldig’ini 
kamayishi 
Davlat  byudjetini    defitsitini  moliyalashtirish  davlatning  ichki  va  tashqi  qarz 
majburiyatlarini  ko’paytiradi,  natijada  davlat  ichki  va  tashqi  krediti  xajmini  oshiradi. 
Ichki  manbalar:  davlat  boshqaruvi  sektoriga  qarashli  boshqa  qismlari,  milliy 
iqtisodiyotning 
boshqa 
sektorlari 
(nomoliyaviy 
korporatsiyalar, 
moliyaviy 
korporatsiyalar, uy xo’jaligi) mablag’larining jalb qilinishidir. Tashqi manbalar: xalqaro 
tashkilotlar (W. Bank, IMF va boshqalar), xorij hukumatlari, banklari va xususiy shaxslar 
mablag’larini jalb qilinishidir. Davlat byudjeti profitsitligida likvidli moliya mablag’lari 
zaxirasi ko’payadi, davlat kreditining xajmi kamayadi 
Xalqaro  valyuta  fondi  davlat  byudjetini  defitsitini  moliyalashtirishning  boshqa 
tasnifida qarz (jalb qilish) majburiyatlari  tiplari ko’rsatiladi.