A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

M o‘rt togjumrut (Rham nus frangula L.) 
buta yoki kichik daraxt 
bo‘lib, shox-shabbasi yoyiq shaklda. Po‘stlog‘i silliq, qora. Novdalari 
qizil-jigarrang b o iib , oq yasmiqchalari bor. Kurtaklari tuksiz, jigar 
rangda. Mayin tukli, barglari oddiy tuzilgan, teskari tuxumsimon b o iib , 
navbat bilan joylashadi. Cheti butun, tomirlari barg plastinkasining orqa 
tomonida aniq bo‘rtib turadi. Guli besh a ’zoli, ikki jinsli, oq, 2-7 tadan 
b o iib , barglar qo ltig 'id a joylashadi. Bu buta aprel-may oylarida 
gullaydi. Avgust-sentabr oylarida ba’zan ikkinchi marta gullaydi. 
Mevasi yumaloq, ovalsimon danak, avval yashil, so‘ng qizil yoki 
binafsha rangda b o iib , yetilishi oldidan qorayadi. Danagi 2 ta, jigar yoki 
kul rangda, yonidan ezik, unda bo‘yiga ketgan chiziqlar bor. Urug‘idan 
yaxshi 
ko‘payadi. 
Qalamchadan 
ham 
k o ‘paytiriladi, 
ildizidan 
bachkilaydi. U MDHning Yevropa qismida, G ‘arbiy va Sharqiy Sibirda 
hamda Markaziy Osiyoda yaproqli va ninabargli o ‘rmonzorlarda o ‘sadi. 
Kichik Osiyo va Eronda ham uchraydi. Bu buta deyarli soyaga chidamli, 
sovuqqa ham bardosh beradi, har xil nam yerlarda o ‘sa oladi. Uning 
mevasi surgi dori sifatida ishlatiladi. Yetilmagan mevasidan va 
po‘stlog‘idan bo‘yoq olinadi. U ham zang zam burug‘i bilan kasallanadi. 
Shuning uchun zarur boladigan hollarda uni g ‘alla ekilgan dalalardan 
uzoqroq yerlarga ekish tavsiya etiladi. Bundan tashqari Markaziy 
Osiyoda 
qalinbargli jum rut (Rhamnus coriarea (Regel) Kom.),

---

Baldjuan jum ruti (Rham nus baldschuanica Grub), mitti jum rut
(Rhamnus m inuta G r u b .
) kabi turlari ham uchraydi.
C H ILO N JIY D A (ZIZIPH US) TURKUMI
Bu turkum oilada eng katta ahamiyatga ega. Uning tarkibida 40 dan 
ortiq tur b o ‘lib, ular tropik va subtropik mintaqalarda tarqalgan. 
Markaziy Osiyo respublikalarida