A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

JU M R U T D O SH L A R (RHAMNASEAYE) OILASI
Bu oilaning vakillari buta, ba’zan esa kichik daraxt b o iib , novdalari 
tikanli, barglari oddiy tuzilgan, ular navbat bilan, qarama-qarshi 
joylashadi. Gullari, ko‘pincha, yashil rangda, to ‘p-to‘p b o iib joylashadi. 
Ayrim turlarining mevasi sersuv, danaksimon, boshqalariniki esa quruq, 
b o ia d i. Oila tarkibida bir necha turkum, 500 gacha turi bor. Turlaridan 
to g ‘jumrut va mo‘rt tog‘jum rut k o ‘p tarqalgan.
TO G ‘JU M R U T (RHAM NUS) TURKUM I
T og‘jum rut (R ham nus sathartica L.) 
yirik, shox-shabbasi yoyiq 
buta yoki kichik daraxt. P o ‘stlog‘i qora rangda, p o ‘st tashlab turadi. 
Shoxi qizil-jigarrang, yaltiroq b o iib , uchi tikanga aylangan. Uzun

---

novdalaridagi barglari qarama-qarshi, ayrim vaqtda navbat bilan, kalta 
novdalardagisi esa to‘p-to‘p bo‘lib joylashadi. Barglari oddiy tuzilgan, 
oval shaklda bo‘lib, juft yon tomiri bor. Bu tur aprel-may oylarida 
gullaydi. Guli to‘rt a’zoli tipda bo‘lib, novdalaming tubida joylashadi. U 
ayrim jinsli, ikki uyli, ayrimlari ikki jinsli. Mevasi shirali, 3-4 danakli 
bo‘lib, yetilish oldidan qora rangga kiradi. Tog‘jumrut bachki 
novdasidan ko‘payadi, to‘nkasidan ham ko‘karadi.
Tog‘jumrut juda keng tarqalgan o ‘simliklardan hisoblanadi. U 
MDHning Yevropa qismida, G ‘arbiy Sibirda, Markaziy Osiyoda, 
Kavkaz va Qrimda uchraydi. U siyrak o ‘rmonzorlardagi daraxtlar 
orasida o‘sadi. Tog‘larda dengiz sathidan 1600-1700 m gacha baland 
bo‘lgan joylarda o ‘sadi. Po‘stlog‘idan surgi va qayt qildiruvchi dori 
tayyorlanadi. Ho‘l po‘stlog‘idan sariq, quruq p o ‘stlog‘idan jigarrang 
bo‘yoq olinadi. Yog‘ochi qattiq, sariq rangda b o ‘lib, undan duradgorlik 
ishlarida 
foydalaniladi. 
Tog‘jumrut 
o ‘simligida 
g‘allasimon 
o ‘simliklami zararlaydigan zang zamburug‘i yaxshi rivojlanadi. Shuning 
uchun uni g ‘alla ekiladigan ekinzorlardan uzoqqa ekish tavsiya qilinadi.