Wo’zbekstan baylani’s ha’m informaci’yali’q agentligi tashkent informaciyaliq texnologiyalari universiteti no’kis filiali

Bul sabaqta biz eziwlik dawislilardi bildiriwshi ha’riplerdin imlasina toqtaymiz.

A ha’ribi a’lipbede ha’riplerdin qatar tartibi boyinsha birinshi orinda turadi. Onin baspa tu'rinin' bas ha’ribi a, kishi ha’ribi a, jazba tu'rinin' bas ha’ribi a, kishi ha’ribi a.

A ha’ribi juwan, eziwlik, ashiq dawisli sesti an'latadi. Oni aytqanimizda til artqa toliq sheginedi, tildin usi tu'sin'ki boladi, erinler biytarep jag'dayda turadi. A ha’ribi so'zdin' barliq esitilgen jerinde jumsala beredi. So'zdin' basinda: at, aqil, alim, almurt, alg'is, awir ham t.b.; so'zdin' ortasinda: san, sanliq, xaliq, sabaq, mag'an, sari ham t.b.; so'zdin' aqirinda: imla, tuwra, paxta, taxta, baha ham t.b. A ha’ribi qosimtalardin basinda, ortasinda ham aqirinda da jumsaladi: -ar (kelbetlik feyil qosimtasi), -agan (kelbetlik jasawshi qosimta), paz (atliq jasawshi qosimta), las (feyil jasawshi qosimta), -sha (rawish jasawshi qosimta) ham t.b. Ayirim arab-parsi tillerinen o'zlesken so'zlerde a ha’ribi qabatlasip jumsaladi. Biraq olardi qabatlastirip jazganimiz benen olar aytiwda o'zgeriske ushiraydi. Misali: saat-sagat, ala at-alat, qanaat-qanahat ham t.b. Demek, eki a ha’ribi qabatlasip kelgende olardin birewi to’sip qaladi (ala at-alat) yamasa olardin aralarina g yamasa h sesleri qosilip aytiladi (saat-sagat), (qanaat-qanahat). Eki dawislinin qatar kelmewi uliwma turkiy tiller ushin tan bolgan tiykargi nizamliqlardin biri bolip tabiladi.

A ha’ribinin jazba tu'rinin' kishi ha’ribi astingi bo'leginen keyingi ha’ribke tutastirilip jaziladi: al, alma, qala, bala ham t.b. Onin jazba tu'rinin' bas ha’ribi orta bo'leginen keyingi ha’ripke tutastirilip jaziladi: Asqar, Azamat, Aysuliw ham t.b.

A' ha’ribi a’lipbede ha’riplerdin qatar tartibi boyinsha ekinshi orinda turadi. Onin baspa tu'rinin' bas ha’ribi A', kishi ha’ribi a, jazba tu'rinin' bas ha’ribi A', kishi ha’ribi a.

A ha’ribi jin'ishke, eziwlik, ashiq dawisli sesti anlatadi. Oni aytqanimizda til awiz quwisliginin ortasinda turadi, tildin usi tu'sin'ki boladi, erinler biytirep jagdayda turadi. Bul ha’rip kobinese so'zdin' birinshi buwininda, ayirim so'zlerdin' ekinshi ham son'g'i buwinlarinda jumsaladi. So'zdin' birinshi buwininda: adet, adebiyat, qalem, alem, apiwayi ham t.b.; so'zdin' ekinshi ham songi buwinlarinda: bahir, siri, a'bdira'suwli, nahan, jahan ham t.b. A ha’ribi qosimtalarda jumsalmaydi.

A' ha’ribi de a h’aribi siyaqli ayirim so'zlerde qabatlasip jumsaladi. Olar qabatlasip kelgende aralarina h dawissizi qosilip aytiladi, biraq ol jaziwda esapqa alinbaydi. Misali: zu’ra’a’t-zu’ra’ha’t, sha’pa’a’at-sha’pa’ha’t ham t.b.

A ha’ribinin jazba turinin' kishi ha’ribi astingi bo'leginen keyingi ha’ripke tutastirilip jaziladi: alem, salem, qadem, asker ham t.b. Onin jazba turinin' bas ha’ribi orta bo'leginen keyingi ha’ripke tutastirilip jaziladi: A’met, A’miwda’rya, alimbet ham t.b.