Wo’zbekstan baylani’s ha’m informaci’yali’q agentligi tashkent informaciyaliq texnologiyalari universiteti no’kis filiali

Rus tilinen kirgen sozlerde i haribi sozilinqi sesti anlatadi: kino (kiyno), kiosk (kiyosk), kiev (kiyev) ham t.b.

I ha’ribinin tutastirilip jaziliwi i ha’ribi siyaqli o'zgeshelikke iye. Usi jerde iy,-iy qosarlilari haqqinda da aytip o'tken jo'n. Ol jiy, jiyin, kiy, kiyin, qiyin, adebiy, madeniy, ilimiy siyaqli so'zlerde qosarli turinde jumsaladi. Biraq qinige, tag’dir, tasir t.b. So'zlerinde i ha’ribi so'ylewde adettegiden sozilinqirap aytilsa da, jaziwda esapqa alinbaydi. Biraq hizirgi jaziw islerinde qanige so'zi qiniyge, tigdir so'zi tagdiyir, tasir so'zi tasiyir turinde de jazilip kiyatir. Olardi qanige, tagdir, tasir turinde jaziw kerekligi imla qagiydalarinda korsetilgen. I ha'ribi de, i ha'ribi de singarmonizm nizamina baylanisli birinshi buwindagi erinlik dawislinin ham w dawissizinin tasirinen u yamasa 6 dawisli seslerine aylanip aytiladi: qawin-qawun, qoli-qolu, onin-onun, tu'si-tu'su', tusi-tusu, tawiq-tawuq ham t.b. Bunday o'zgerisler jaziwda esapqa alinbaydi. Biraq jan'a a’lipbede huqiq, bulbil, du'ldil, magliwmat ham t.b. So'zlerdi huquq, bu'lbu'l, du'ldu'l, magluwmat tu'rinde jaziw esapqa alindi.

E ha’ribi a’lipbede ha’riplerdin qatar ta’rtibi boyinsha besinshi orinda turadi. Onin baspa tu'rinin' bas ha’ribi e, kishi ha’ribi e, jazba tu'rinin' bas ha’ribi e, kishi ha’ribi e.

E ha’ribi jan'a qaraqalpaq a’lipbesinde eki sesti anlatadi: e ham kirill a’lipbesindegi e seslerin. E ha’ribi e sesin o'zlestirilgen so'zlerde bildiredi: elektr (elektr), ekonomika (ekonomika). E ha’ribi e sesin bildirgende til aldida jaylasadi, tildin ushi ko'terin'ki boladi, erinler biytirep boladi. E ha’ribi tu'pkilmi so'zlerdin' basinda kelgende diftong (grekshe „di" -eki, phtongos - „dawis, „ses" degendi bildiredi) xizmetin atqaradi, yag'niy ye qosarli sesin bildiredi: eski (yeski), eki (yeki), eger (yeger). Singarmonizm nizamina baylanisli e ha’ribi o sesin de anlatadi: tu’ye, koye ham t.b. Sozlerde daslepki buwindagi erinlik dawislinin tisirinen e ha’ribi o sesine aylanip aytiladi, biraq ol jaziwda esapqa alinbaydi: tu'ye-tu'yo', ku’ye-ku’yo. E ha’ribi tupkilikli sozlerdin ortasinda, aqirinda kelgende monoftong (grekse mono - „bir", phtongos - „dawis", „ses" degendi bildiredi) e sesin bildiredi: sen, kese, bilezik, qinige ham t.b.

E ha’ribi so'zdin' barliq onlarinda da jumsaladi. Sonday-aq, ol qosimtalardin basinda, ortasinda ham aqirinda da jumsaladi: -ew (jiynaqlaw sanligin jasawshi qosimta), -ker (atliq jasawshi qosimta), -le (feyil jasawshi) ham t.b.

E ha’ribinin jazba turinin kisi ha’ribi astingi boleginen keyingi ha’ripke tutastirilip jaziladi: el, edi, terek, kerek ham t.b. Onin jazba tu'rinin' bas ha’ribi de astin'g'i bo'leginen keyingi ha’ripke tutastirilip jaziladi: edil, erimbet, erkindiry, ellikqala ham t.b.