Wo’zbekstan baylani’s ha’m informaci’yali’q agentligi tashkent informaciyaliq texnologiyalari universiteti no’kis filiali


Bul sabaqta biz eziwlik dawislilardi bildiriwshi ha’riplerdin imlasina toqtaymiz



Download 444,24 Kb.
bet4/18
Sana23.01.2022
Hajmi444,24 Kb.
#402771
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   18
Bog'liq
Qaraqalpaq tilinin’ jan’a a’lipbesi

Bul sabaqta biz eziwlik dawislilardi bildiriwshi ha’riplerdin imlasina toqtaymiz.

A ha’ribi a’lipbede ha’riplerdin qatar tartibi boyinsha birinshi orinda turadi. Onin baspa tu'rinin' bas ha’ribi a, kishi ha’ribi a, jazba tu'rinin' bas ha’ribi a, kishi ha’ribi a.

A ha’ribi juwan, eziwlik, ashiq dawisli sesti an'latadi. Oni aytqanimizda til artqa toliq sheginedi, tildin usi tu'sin'ki boladi, erinler biytarep jag'dayda turadi. A ha’ribi so'zdin' barliq esitilgen jerinde jumsala beredi. So'zdin' basinda: at, aqil, alim, almurt, alg'is, awir ham t.b.; so'zdin' ortasinda: san, sanliq, xaliq, sabaq, mag'an, sari ham t.b.; so'zdin' aqirinda: imla, tuwra, paxta, taxta, baha ham t.b. A ha’ribi qosimtalardin basinda, ortasinda ham aqirinda da jumsaladi: -ar (kelbetlik feyil qosimtasi), -agan (kelbetlik jasawshi qosimta), paz (atliq jasawshi qosimta), las (feyil jasawshi qosimta), -sha (rawish jasawshi qosimta) ham t.b. Ayirim arab-parsi tillerinen o'zlesken so'zlerde a ha’ribi qabatlasip jumsaladi. Biraq olardi qabatlastirip jazganimiz benen olar aytiwda o'zgeriske ushiraydi. Misali: saat-sagat, ala at-alat, qanaat-qanahat ham t.b. Demek, eki a ha’ribi qabatlasip kelgende olardin birewi to’sip qaladi (ala at-alat) yamasa olardin aralarina g yamasa h sesleri qosilip aytiladi (saat-sagat), (qanaat-qanahat). Eki dawislinin qatar kelmewi uliwma turkiy tiller ushin tan bolgan tiykargi nizamliqlardin biri bolip tabiladi.

A ha’ribinin jazba tu'rinin' kishi ha’ribi astingi bo'leginen keyingi ha’ribke tutastirilip jaziladi: al, alma, qala, bala ham t.b. Onin jazba tu'rinin' bas ha’ribi orta bo'leginen keyingi ha’ripke tutastirilip jaziladi: Asqar, Azamat, Aysuliw ham t.b.

A' ha’ribi a’lipbede ha’riplerdin qatar tartibi boyinsha ekinshi orinda turadi. Onin baspa tu'rinin' bas ha’ribi A', kishi ha’ribi a, jazba tu'rinin' bas ha’ribi A', kishi ha’ribi a.

A ha’ribi jin'ishke, eziwlik, ashiq dawisli sesti anlatadi. Oni aytqanimizda til awiz quwisliginin ortasinda turadi, tildin usi tu'sin'ki boladi, erinler biytirep jagdayda turadi. Bul ha’rip kobinese so'zdin' birinshi buwininda, ayirim so'zlerdin' ekinshi ham son'g'i buwinlarinda jumsaladi. So'zdin' birinshi buwininda: adet, adebiyat, qalem, alem, apiwayi ham t.b.; so'zdin' ekinshi ham songi buwinlarinda: bahir, siri, a'bdira'suwli, nahan, jahan ham t.b. A ha’ribi qosimtalarda jumsalmaydi.

A' ha’ribi de a h’aribi siyaqli ayirim so'zlerde qabatlasip jumsaladi. Olar qabatlasip kelgende aralarina h dawissizi qosilip aytiladi, biraq ol jaziwda esapqa alinbaydi. Misali: zu’ra’a’t-zu’ra’ha’t, sha’pa’a’at-sha’pa’ha’t ham t.b.

A ha’ribinin jazba turinin' kishi ha’ribi astingi bo'leginen keyingi ha’ripke tutastirilip jaziladi: alem, salem, qadem, asker ham t.b. Onin jazba turinin' bas ha’ribi orta bo'leginen keyingi ha’ripke tutastirilip jaziladi: A’met, A’miwda’rya, alimbet ham t.b.


Download 444,24 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   18




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish