Warszawa 2014 Redakcja merytoryczna Alicja Twardowska Aleksandra Kowalik-Burdzy

VIII. SYLWETKA ABSOLWENTA

Sylwetkę absolwenta charakteryzują jego osiągnięcia w zakresie wykonywania muzyki z wykorzystaniem wiedzy oraz umiejętności pianistycznych i interpretacyjnych, samodzielności w podejmowanych działaniach oraz aktywnej postawy dążącej do samodoskonalenia.

1. a) WYKONAWSTWO

• 
  stałe dążenie do gry pięknym dźwiękiem, zgodnym ze stylem, w oparciu o znajomość cech charakterystycznych budowy i brzmienia fortepianu oraz jego przodków (klawikordu, klawesynu, fortepianu historycznego);
  
• 
  sprawne operowanie aparatem gry, operowanie różnorodnymi typami faktury fortepianowej z szerokim wykorzystaniem środków interpretacyjnych;
  
• 
  praktyczna znajomość literatury fortepianowej reprezentującej wszystkie działy nauczania;
  
• 
  znajomość cech stylu różnych epok, charakterystycznych dla nich form i środków wykonawczych;
  
• 
  opanowanie możliwie szerokiego repertuaru i umiejętność utrzymywania go w gotowości;
  
• 
  umiejętność publicznej prezentacji utworów - panowanie nad tremą podczas występów;
  
• 
  umiejętność inteligentnego reagowania na błędy i sprawnego korygowania ich podczas występu;
  
• 
  umiejętność gry z towarzyszeniem śpiewaka, instrumentalisty, w duecie z drugim pianistą oraz w większym zespole;
  
• 
  uczestniczenie w różnych formach życia muzycznego (audycje, koncerty, kursy i inne);
  
• 
  umiejętność płynnego grania utworów a vista;
  
• 
  umiejętność transponowania do innej tonacji.
  

1. b) SAMODZIELNOŚĆ

• 
  twórczy, aktywny stosunek do realizacji zamierzonych celów;
  
• 
  umiejętność samodzielnej pracy w domu:
  

- właściwa organizacja czasu ćwiczenia,

- umiejętne planowanie kolejnych etapów pracy nad utworem,

- świadomość celu pracy i umiejętność wyboru odpowiednich środków i strategii ćwiczenia;

• 
  umiejętność posługiwania się metodami zapamiętywania i sposobami przygotowania utworów do publicznego występu;
  
• 
  umiejętność samodzielnego zdobywania i integrowania wiedzy z innych przedmiotów i wykorzystywania jej w pracy;
  
• 
  umiejętność merytorycznej oceny jakości i efektów pracy domowej oraz własnej gry;
  
• 
  umiejętność samodzielnego odczytania zapisu nutowego utworu, rozwiązywania problemów techniczno-wykonawczych i interpretacyjno-muzycznych;
  
• 
  umiejętność samodzielnego opracowania i wykonania utworów o mniejszym stopniu trudności.
  

1. c) POSTAWA

• 
  stała potrzeba poszerzania wiedzy i umiejętności, dążenie do samodoskonalenia;
  
• 
  aktywna postawa w stosunku do realizacji celów;
  
• 
  umiejętność twórczej współpracy z pedagogiem, z członkami zespołów kameralnych;
  
• 
  potrzeba poszerzania znajomości literatury fortepianowej, zainteresowanie pianistyką polską i światową oraz rynkiem fonograficznym;
  
• 
  żywe uczestnictwo w kulturze, zwłaszcza w życiu muzycznym.
  

6. IX. OCENIANIE

System oceniania reguluje rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Ocenianie przeprowadzane jest zgodnie z zawartym w statucie szkoły Wewnątrzszkolnym Systemem Oceniania. Uczeń i rodzice powinni być poinformowani o wymaganiach edukacyjnych, programach przesłuchań i egzaminów oraz o kryteriach oceniania.

Uczeń jest oceniany na bieżąco w ciągu całego roku szkolnego przez pedagoga prowadzącego oraz przez komisję podczas przesłuchań śródrocznych i egzaminów przejściowych. Należy pamiętać o wychowawczej funkcji oceny, która powinna odzwierciedlać postawę ucznia, a nie dotyczyć wyłącznie jego zdolności.

Ocena nauczyciela powinna uwzględniać:

• 
  zainteresowanie i twórczą, aktywną postawę;
  
• 
  systematyczność w pracy;
  
• 
  umiejętność samodzielnego odczytania utworu;
  
• 
  tempo zapamiętywania tekstu muzycznego;
  
• 
  umiejętność słuchowej kontroli własnej gry;
  
• 
  umiejętność samodzielnego korygowania błędów;
  
• 
  szybkość przyswajania nowych problemów;
  
• 
  stopień utrwalania nabytych umiejętności;
  
• 
  podatność na kształtowanie aparatu gry;
  
• 
  realizację wymagań sekcji dla danej klasy.
  

Ocena komisji egzaminacyjnej koncentruje się na rozwoju artystycznym, postępach w zdobywaniu i doskonaleniu umiejętności pianistycznych, liczbie opanowanego repertuaru oraz poziomie wykonanego programu. Należy stosować jednakowe kryteria oceny utworów ze wszystkich działów.

Kryteria oceny wykonania :

• 
  gatunek dźwięku i umiejętność jego kształtowania;
  
• 
  zespolenie z instrumentem i wykonywanym programem;
  
• 
  zgodność z zapisem i z zamysłem kompozytora;
  
• 
  spójna realizacja wszystkich elementów utworu;
  
• 
  swoboda wykonawcza;
  
• 
  indywidualne cechy osobowości muzycznej;
  
• 
  komunikatywność gry;
  
• 
  trwałość pamięci, reakcja na pomyłki;
  
• 
  walory estradowe.
  

Uczniowie o szczególnych predyspozycjach powinni być zachęcani do udziału w konkursach i przesłuchaniach regionalnych, ogólnopolskich i międzynarodowych, a ich indywidualne osiągnięcia i sukcesy na tym polu będą jednym ze składników oceny końcoworocznej.

7. X. DOBÓR REPERTUARU

Gdy mnie pytają czy mam tremę podczas występów ucznia, odpowiadam, że tremuję się przy układaniu programu.

Berta Reingbald

W indywidualnym planie pracy z uczniem należy uwzględnić: cel pracy nad utworem, wymagania końcowe, liczbę utworów, różnorodność zagadnień i problemów w nich zawartych, stopień trudności oraz przewidywany czas na realizację.

Szczególnej rozwagi wymaga planowanie działań w pierwszym roku nauki. Nauczyciel powinien dokonać doboru materiału dopiero po wnikliwym rozpoznaniu predyspozycji muzycznych i pianistycznych ucznia, jego umiejętności, braków, ilości opracowanego materiału oraz jego luk repertuarowych .

W przypadku konieczności przeprowadzania korekty złych nawyków ruchowych, interpretacyjnych lub sposobów realizacji tekstu, podstawą powodzenia będzie dobrze dobrany materiał repertuarowy. Powinny się w nim znaleźć pozycje ze wszystkich działów. Istotne jest zaplanowanie właściwej liczby utworów z każdego działu w odpowiednich proporcjach, uwzględniające ich zróżnicowanie stylistyczne, różnorodność charakterów i wszechstronność zagadnień pianistycznych.

W niniejszym programie repertuar poszczególnych działów ułożony jest według wzrastającego stopnia trudności. Umożliwia to uczniowi naturalny rozwój i doskonalenie umiejętności.

Warto czasem wybrać zarówno utwór trudniejszy, który wpłynie pobudzająco na rozwój umiejętności, jak i utwór łatwiejszy sprzyjający większej spontaniczności i kreatywności w interpretacji. Stałe opracowywanie zbyt trudnych utworów rodzi zobojętnienie na błędy i często prowadzi do usztywnienia aparatu.

Nauczyciel powinien mieć szeroką i stale aktualizowaną orientację w literaturze fortepianowej w zakresie wszystkich działów, a zwłaszcza etiud i utworów dowolnych. Dzięki temu będzie mógł dokonywa

właściwego doboru repertuaru dla ucznia. Praca na różnorodnym, a nie stale na tym samym repertuarze, stosowanie indywidualnych metod ćwiczenia dla każdego ucznia, pozwolą uniknąć szablonu, rutyny oraz zbyt formalnego podejścia w nauczaniu.

Czas przewidziany na pracę nad poszczególnymi utworami powinien być zróżnicowany w zależności od celu i obszerności całego programu. Publiczne wykonanie podczas egzaminu, występu, a zwłaszcza recitalu dyplomowego wymagają dłuższego okresu pracy. Przygotowanie pojedynczych utworów, utrzymywanie w gotowości wykonawczej wybranych pozycji, samodzielne opracowanie utworów – odpowiednio mniej. Warto uczniowi wytyczać terminy na kolejne etapy pracy nad utworem.

W trosce o wszechstronny rozwój wszystkich środków wykonawczych w grze ucznia oraz stymulowanie jego słabszych stron, należy nie tylko dobrać odpowiedni dla niego repertuar, ale umożliwić mu również doskonalenie w dziedzinie, do której wykazuje szczególne zamiłowanie i predyspozycje.

8. XI. PRACA NA LEKCJI I W DOMU

Forma indywidualnych zajęć stwarza warunki nie tylko do rozwijania umiejętności wykonawczych, ale także do kształtowania osobowości i charakteru ucznia. Zadaniem nauczyciela jest, aby każda lekcja, stopniowo i konsekwentnie rozwijała wiedzę, umiejętności, samoocenę, samodzielność i dobre nawyki w pracy domowej, a także rozbudzała i pogłębiała aktywność, zaangażowanie i pasję ucznia.

Głównymi elementami lekcji są: przesłuchanie przygotowanego programu, wprowadzenie uwag oraz danie wskazówek co do sposobów pracy w domu.

Sprawdzając wyniki pracy domowej warto nie przerywając uczniowi wysłuchać zadany fragment utworu lub jego całość, omówić przedstawione wykonanie i efekty pracy domowej i dopiero wtedy przystąpić do wnikliwej pracy nad poszczególnymi elementami.

Po omówieniu gry, stosując różnorodne metody w zależności od etapu pracy nad utworem, pracujemy wspólnie z uczniem nad doskonaleniem wykonania:

• 
  rozbudzając zainteresowania utworem – osoba kompozytora, epoka, styl, pokaz własny, komentarze słowne;
  
• 
  stosując ćwiczenia nad materiałem technicznym – celowe, urozmaicone, dobrane do indywidualnych potrzeb, zmierzające do pokonania trudności;
  
• 
  wyjaśniając merytorycznie zagadnienia dotyczące interpretacji – artykulacja, frazowanie, dynamika, pedalizacja, określenia włoskie itd.;
  

• 
  używając argumentacji uzasadniającej celowość danego sposobu gry czy interpretacji;
  
• 
  używając porównań i metafor, śpiewając, dyrygując, odwołując się do wiedzy ogólnomuzycznej i innych dziedzin sztuki;
  

• 
  dokonując na koniec syntezy uwag dla prawidłowej pracy domowej.
  

Atmosfera na lekcji, sposób zwracania uwag na popełnione błędy winny motywować ucznia do dalszych starań. Sposób przekazywania wiedzy muzycznej i umiejętności pianistycznych wpływa na jakość ćwiczenia ucznia, stymuluje jego rozwój, determinuje indywidualność artystyczną. Sposób egzekwowania umiejętności pianistycznych i interpretacyjnych nie może zmierzać do tego, aby uczeń czuł i myślał jak pedagog i był jego kopią, z drugiej zaś strony zbyt tolerancyjne podążanie za wrodzonymi zdolnościami wychowanka może prowadzić do samowoli, gry chaotycznej i amatorskiej.

Podczas indywidualnych zajęć pedagog winien wskazać drogę do integracji wiedzy z innych przedmiotów, powiązania wiedzy ogólnomuzycznej z praktyką, stymulować do samodzielnego poszerzania tej wiedzy umożliwiającej głębszą interpretację. Szczególnie ważne jest zachęcanie do studiowania harmonii i analizy, kameralistyki, gry a vista i improwizacji.

Nauczyciel powinien zachęcać i stwarzać okazje do podejmowania prób samodzielności:

• 
  stosować formę pół samodzielnej pracy na lekcji;
  
• 
  dać uczniowi szansę wpływu na wybór repertuaru spośród kilku utworów wskazanych przez nauczyciela;
  
• 
  umożliwić podjęcie decyzji co do sposobów pracy nad utworem;
  
• 
  zalecać samodzielne ustalanie aplikatury,
  
• 
  zachęcać do tworzenia własnych ćwiczeń,
  
• 
  nie zawsze od razu wskazywać usterki, poczekać, aż uczeń sam uświadomi sobie błąd;
  
• 
  zadawać miniatury do samodzielnego opracowania.
  

Praca na lekcji pod kierunkiem nauczyciela powinna owocować umiejętnością systematycznego wysiłku, koncentracji, samokontroli własnej gry oraz być przekazem radości i entuzjazmu z osiąganych efektów ćwiczenia.
Ćwiczenie

Niech nie pracują z przygnębiającą jednostajnością według sztywnych systemów. Niech nie ćwiczą za dużo. Trzeba więcej myśleć, a nie tylko grać. Myśleć, to znaczy mieć utwór w głowie nie grając.

Artur Rubinstein
Jak wiemy czas samodzielnej pracy w domu jest niewspółmiernie większy od czasu pracy z pomocą nauczyciela. Efektywna praca w domu zawsze jest wynikiem właściwie ukierunkowanej pracy na lekcji. Uczeń powinien znać cel ćwiczenia, sposoby pracy i spodziewane rezultaty. Należy wdrażać go do stałej kontroli słuchowej podczas pracy w domu, do intelektualnej reakcji na popełnione błędy, rzeczowego opisu efektów pracy domowej oraz do merytorycznej oceny własnej gry. Zapoznać go z metodami świadomego opanowywania utworu na pamięć, sposobami i etapami przygotowania utworu do publicznej prezentacji.

Niezwykle ważne jest kształtowanie u ucznia cech osobowościowych niezbędnych dla potrzeb ćwiczenia:

• 
  koncentracja uwagi;
  
• 
  podzielność uwagi;
  

• samodzielność myślenia;

• samokontrola słuchowa;

• dokładność i precyzja w wykonywaniu zadań;

• 
  systematyczność w pracy.
  

Należy zapobiegać mechaniczności w pracy domowej, wybrane sposoby ćwiczenia stosować indywidualnie dla każdego ucznia nie trzymając się zawsze sztywnych reguł, unikać jednostajności sposobów pracy i jednorodności problematyki.

9. XII. NAUCZYCIEL

Kształcenie muzyczne w szkole muzycznej II stopnia obejmuje wiele szerokich obszarów działania nauczyciela. Istotą tego procesu jest: uczenie bardzo konkretnych umiejętności; stymulowanie rozwoju muzycznego, intelektualnego i artystycznego ucznia, kształcenie aktywności i samodzielności przy zachowaniu indywidualizacji w podejściu i wyborze metod dla każdego ucznia.

O sukcesie pracy pedagogicznej decyduje zdolność do rozpoznania indywidualności każdego ucznia – zarówno fizycznej, jak i duchowej.

Artur Rubinstein

Stała obserwacja rozwoju postępów i możliwości ucznia, tempa przyswajania przez niego nowych umiejętności oraz zmian jego osobowości artystycznej sprzyjają optymalizacji procesu nauczania. Nauczyciel powinien interesować się uczniem nie tylko jako pianistą, ale jako człowiekiem, interesować się jego życiem wewnętrznym, budzić w nim zamiłowanie do innych dziedzin sztuki, dbać o rozwój świadomości, aby nie dopuścić do zaniku jego instynktu artystycznego.

Jedno z głównych zadań pedagoga – to dać uczniowi jak najszybciej takie przygotowanie, aby pedagog przestał być potrzebny, (…) wszczepić mu samodzielność myślenia, metod pracy, samopoznania i umiejętności osiągania celu, który nazywamy dojrzałością.

Henryk Neuhaus

Zawód pedagoga polega na ustawicznym samokształceniu się poprzez doskonalenie własnej gry, pogłębianie wiedzy instrumentalnej, metodycznej i psychologicznej, wymianę myśli ze środowiskiem, udział w różnych formach dokształcania oraz refleksji nad własnymi działaniami i ich efektami.

Proces twórczego oddziaływania nauczyciela na młodego pianistę jest trudny do zdefiniowania - to jednocześnie wielki przywilej, ale i ogromna odpowiedzialność. Uczenie to przekazywanie uczniowi swojej duchowej i artystycznej energii.

(…)nieraz jeden gest nauczyciela, jego nieuchwytny nastrój czy luźna uwaga podyktowana intuicją da więcej niż długie pouczenia,(...) te chwile ulotne, nie dające się ująć w słowa nastroje lekcyjne kryją często tajemnice sukcesów pedagogicznych.

Berta Reingbald

10. XIII. WARUNKI ORGANIZACYJNE

Zajęcia należy prowadzić w sali o dobrej akustyce, wyposażonej w nastrojony fortepian (najkorzystniej dwa fortepiany lub fortepian i pianino) oraz stołek o regulowanej wysokości.

Szkoła umożliwia uczniowi dostęp do: biblioteki muzycznej i fonoteki, sprzętu do odtwarzania i nagrywania dźwięku, komputera z dostępem do internetu.

Szkoła, sekcja fortepianu oraz nauczyciel powinni stworzyć każdemu uczniowi możliwości do publicznej prezentacji umiejętności muzycznych na terenie szkoły i poza nią.

Szkoła powinna także stwarzać warunki do obcowania z muzyką na żywo, poprzez udział uczniów w koncertach i spektaklach muzycznych, organizowanych w szkole i poza szkołą.

11. XIV. LEKTURY – WYBRANE PUBLIKACJE

    1. 
       Adamowski Jerzy, Gra a vista, MP COPSA, z 186, Warszawa 1982
       

Bacewicz Kiejstut, Rola muzyki zespołowej w procesie kształcenia muzyka, Zeszyt Naukowy PWSM, Łódź 1973.

Bruhn Siglind, Przewodnik interpretacji pianistycznej, Unia Katowice 1998.

Chmielowska Wanda, O sztuce nauczania gry na fortepianie, prace pedagogiczne, AM Katowice 2010.

Chmielowska Wanda: Z zagadnień nauczania gry na fortepianie, PWM, Kraków 1963

Feuchtwangler Peter, Ćwiczenia na fortepian, Wyd. Uniwersytetu J. Kochanowskiego, Kielce 2012.

Foldes Andor, ABC pianisty, PWM, Kraków 1966.

Gudel Joachim, Realizacja ozdobników w muzyce fortepianowej XVIII wieku, AM, Gdańsk 2003.

Gwizdalanka Danuta, Przewodnik po muzyce kameralnej, Kraków 1998.

Harnoncourt Nicolas, Muzyka mową dźwięków , FRM, 1995.

Jasiński Andrzej, Specyfika problemów pianistycznych w aspekcie czasu muzycznego, Prace Specjalne PWSM nr 10, Gdańsk 1976.

Jasiński Andrzej, Z zagadnień interpretacji pianistycznej w aspekcie czasu muzycznego, Zeszyty Naukowe PWSM nr 15, Katowice 1978.

Kierska Anna, Nauczanie gry na fortepianie – powołanie, umiejętność, wiedza , AM, Wrocław 2011.

Konaszkiewicz Zofia, Szkice z pedagogiki muzycznej, AMFC, Warszawa 2001.

Kozakiewicz Lech, Podstawy techniki pianistycznej , Musica Iagellonica, Kraków 2008.

Kozubek Lidia, O wykonywaniu dzieł Chopina, AMFC, Warszawa 2003.

Kubień-Uszokowa Maria, Mikrokosmos Beli Bartoka, zarys krytyczny , AM, Katowice 2003.

Lhevinne Josef, Podstawowe zasady gry na fortepianie.

Manasterska Teresa, Zagadnienie celu naczelnego w kształceniu, MP COPSA nr 151, Warszawa 1974.

Manturzewska Maria, Psychologiczne warunki osiągnięć pianistycznych, Zakład Narodowy im. Ossolinskich, 1969.

Marchwiński Jerzy, O partnerstwie w muzyce, Warszawa 2001.

Markiewicz Leon, O sztuce pedagogiki instrumentalnej, wybrane zagadnienia , AM, Katowice 2008.

Neuchaus Henryk, Sztuka pianistyczna, PWM Kraków 1970.

Niemira Maria, Jak zdobyć, rozwijać i utrzymać technikę pianistyczną, Bydgoszcz 2002.

Poniatowska Irena, Muzyka fortepianowa i pianistyka XIX wieku, Warszawa 1991.

Poniatowska Irena, Faktura fortepianowa Beethovena, NIFC, Warszawa 2013.

Preuschoff-Kaźmierczakowa Mirosława, Fortepian dla najmłodszych, CEA, Warszawa 2009.

Rogala Jacek, Muzyka polska XX wieku, PWM, Kraków 2001.

Rosłoń-Esztenyi Teresa, Umiejętność gry a vista w dydaktyce i praktyce artystyczno-zawodowej, AMFC, Warszawa 1997.

Rosłoń-Esztenyi Teresa: Program nauczania dla szkoły muzycznej II stopnia i OSM II stopnia ,fortepian – wydzial rytmiki, CEA, Warszawa 2004.

Sandor Gyorgy, O grze na fortepianie, PWN, Warszawa 1994.

Schaeffer Bogusław, Mały informator muzyki XX wieku, PWM, Kraków 1987.

Sielużycki Czesław, Ręka pianisty, PWM, Kraków 1982.

Smendzianka Regina, Jak grać Chopina – próba odpowiedzi, Międzynarodowa Fundacja im. Chopina 2003.

Szendzielorz-Jungiewicz Gabriela, Praktyka wykonawcza muzyki XX wieku, WSP, Częstochowa 2003.

Tomaszewski Mieczysław, Chopin. Człowiek dzieło, rezonans, PWM, Kraków 2005.

Wroński Tadeusz, Technologia pracy z. III (Z zagadnień gry skrzypcowej) PWM, Kraków 1965.

Wroński Tadeusz, Zdolni i niezdolni, PWM, Kraków 1979.

Wroński Tadeusz, O czym nie ma czasu mówić na lekcjach, WM Brevis, 1994.

Zieliński Tadeusz, Style, kierunki i twórcy muzyki XX wieku, COMUK Warszawa 1980.

Zubrzycki Sławomir, Program nauczania w zakresie wykonawstwa muzyki współczesnej dla szkoły muzycznej II stopnia i dla ogólnokształcącej szkoły muzycznej II stopnia, Kraków 2005.

Podstawy nauczania i programy nauczania dla szkoły muzycznej I stopnia i dla szkoły II stopnia – przedmiot fortepian.