Vodorod haqida tuushuncha

7.Olinishi.

Sanoatda vodorod turli xil usullar bilan olinadi. Ulardan biri - tabiiy gazni 1000 ºC haroratda suv bug‘i bilan konversiyalash bo‘lib, uning reaksiyasi quyidagicha kechadi:

 

CH₄+H₂O⇄CO+3H₂

Shuningdek, suv bug‘larini 1000 ºC atrofidagi haroratda qizdirilgan koks ustidan o‘tkazish orqali:

H₂O+C⇄CO↑+H₂↑

 

Tuzlarning suvdagi eritmalarini elektroliz qilish orqali:

 

2NaCl+2H₂O→2NaOH+Cl₂↑+H₂↑

 

Kislorod bilan katalitik oksidlash orqali:

2CH₄+O⇄2CO+4H₂

Laboratoriyalarda asosan kislotali aralashmalarni metallar bilan ta’sirlantirish orqali olinadi. Bunday reaksiyalardan eng keng tarqalgani ruxni oltingugurt kislotasi bilan ta’sirlantirishdir:

Zn+H₂SO₄→ZnSO₄+ H₂↑

 

yoki, suvning kalsiy bilan o‘zaro ta’siri natijasida:

 

Ca+2H₂O→Ca(OH)₂+ H₂↑

 

Gidridlarni gidroliz qilish yo‘li bilan:

 

NaH+H₂O→NaOH+H₂↑

 

Ishqorlarning rux yoki aluminiyga ta’siri orqali:

 

2Al+2NaOH+6H₂O→2Na[Al(OH)₄]+3H₂↑

Zn+2KOH+2H₂O→K₂[Zn(OH)₄]+H₂↑

 

Elektroliz usuli bilan. Ishqorlar yoki kislotalarning suvdagi eritmalarini elektroliz qilinganida, katodda vodorod ajralib chiqishi ro‘y beradi, masalan:

 

2H₃O⁺+2e⁻→ H₂O+H₂↑

Qo‘llanilishi.

Vodorod kimyo sanoatida ammiak, metanol, sovun, hamda plastmassa ishlab chiqarishlari singari sohalarda keng qo‘llaniladi. Oziq ovqat sanoatida esa, yog‘larni gidrogenlash uchun, hamda, margarin ishlab chiqarishda foydalaniladi. E949 (qadoqlash gazi) tartibi ostida, ozuqaviy qo‘shimcha sifatida ro‘yxatga olingan. Uning juda yengilligi tufayli, ilgarilari aerostatlarning havo sharlarini to‘ldirishda qo‘llanilgan. Biroq, uning yonuvchanligi va tez portlashi tufayli, sodir bo‘lgan bir necha yirik falokatlardan so‘ng, havo sharlarini vodorod bilan to‘ldirish, xavfsizlik nuqtai nazaridan to‘xtatilgan. Hozirgi zamonda havo sharlari asosan geliy bilan to‘ldiriladi. Vodorod esa metrologiya maqsadlarida foydalaniladigan havo sharchalaridagina qo‘llanilmoqda. Vodoroddan raketalar uchun yonilg‘i sifatida foydalaniladi. Hozirda yengil avtomobillar va boshqa turdagi transport vositalari uchun ham vodorod yonilg‘isini qo‘llash borasida izlanishlar davom etmoqda. Elektroenergetika sohasida esa, kuchli va ko‘p quvvatli generatorlarni sovitish maqsadlarida vodoroddan foydalaniladi. Vodorodning izotoplari - Deyteriy bilan Tritiy, atom energetikasida termoyadro yonilg‘isi sifatida qo‘llaniladi.