Vodorod haqida tuushuncha

4.Vodorotni Tarqalganligi.

Vodorod butun borliq bo‘ylab eng keng va ko‘p tarqalgan kimyoviy elementdir. Ilmiy taxminlarga ko‘ra, butun olamdagi barcha atomlarning ≈88% qismini vodorod atomlari tashkil qilar ekan. U yulduzlar va yulduzlararo gazning asosiy tashkil qiluvchisidir. Yulduzlardagi o‘ta yuqori harorat tufayli, ulardagi vodorod plazma holatida bo‘ladi. Yulduzlararo fazoda esa vodorod alohida atomlar, ionlar holatida bo‘lib, molekulyar bulutlar hosil qilishi mumkin. Vodorod Quyosh massasining deyarli yarmini, % hisobida esa 74.5 ulushini tashkil qiladi.

Yer qobig‘idagi vodorodning ulushi esa 1% ni tashkil qiladi. Yerdagi vodorodning deyarli barchasi, birikma holatidadir. Uning yerda yuz beradigan barcha tabiiy jarayonlardagi ahamiyati beqiyos. Faqat Yer atmosferasidagina juda oz miqdorda oddiy modda shaklidagi vodorod uchraydi, u quruq havo hajmidan atiga 0.00005% ni tashkil qiladi.

Ushbu element deyarli barcha tirik organizmlarda to‘qimalarda, hamda barcha organik moddalar tarkibida uchraydi. Tirik to‘qimalarda atomlar sonining 63% qismini aynan vodorod atomlari tashkil qiladi.

Izotoplari.

Tabiatda Vodorod uch xil izotop holatida uchraydi. Vodorodning barcha izotoplari o‘z nomiga egadir. Ular: Protiy ¹H (yoki shunchaki H); Deyteriy ²H (yoki, D); va Tritiy ³H (yoki, T, bu izotop radioaktiv hisoblanadi). Protiy va Deyteriy, massa sonlari mos ravishda 1 va 2 bo‘lgan barqaror izotoplardir. Tabiatda ularning tarqalganligi ham mos ravishda 99,9885 ± 0,0070 % va 0,0115 ± 0,0070 % ni tashkil qiladi[1].

Tritiy izotopi – beqaror bo‘lib, uning yarim yemirilish davri 12,32 yil. Tritiyning tabiatda tarqalganligi miqdori juda kichik bo‘lib, bu borada hozircha aniq ma’lumotlar mavjud emas.

Tabiiy vodorod H₂ va HD (deyterovodorod) molekulalarining 3200:1 nisbatdagi aralashmasi holatida bo‘ladi. toza Deyteriy D₂ miqdori juda kichik. HD va D₂ nisbati esa taxminan 6400:1 deb baholanadi.