Virusologiya fanidan laboratoriya mashg`ulotlari ishlanmasi

2-labarotoriya mashg’uloti:Mavzu:Fitopatogen virusli kasalliklarning belgilari
Ishdan maqsad: Fitopotagen viruslarning o’ziga xos xsusiyatlarini o’rganish.
Kerakli materiallar: 1. TMV bilan kasallangaya tomat ekilgan uchastka (0,1 gektargacha). 2.TMV ga qarshi olingan antizardob.
Virus diagnostikasini immunologiya usullari ("tomchi
usul" viro-bakterial agglyutinatsiya, immunoferment ana izi, ikki yoqlama immunodiffuziya), aniqlagich o’simliklari simptomlar aniq ko’rinsa kuzatish yordamida amalga oshirish mumkin. Qanchalik sezgir usul qo’llanilsa, diagnostika shunchalik aniq bo’ladi.
Ishning borishi: Tajriba uchastkasidagi egatlardagi sog o’simliklar hisoblanib chiqiladi va ularni formulalardagi o’rniga qo’yiladi, m., "M" (250 ta) ular ichidagi kasal o’simliklar aniqlab chiqiladi va ularni "p" (50 ta) o’rniga qo’yiladi.
Agar formuladagi sonlar hisoblab chiqilsa, u 20% ni tashkil etadi. Demak, tajriba uchastkasidagi tomatlarning (250 tup) TMV bilan kasallanish darajasi 20% ni tashkil etadi. Yuqoridagi usullar bilan tozalangan virus boshqa metodlar bilan oxirigacha tozalanadi. Kasallanish darajasini quyidagi formula bilan hisoblanadi.
n.100
P =------------
N
R - kasallanish darajasi,
P - kasal o’simliklar soni,
N - sog’ o’simliklarning umumiy soni.
Viruslarni o’simlikga yuqishiga bir qancha faktorlar ta’sir qiladi va ular virusni dastlabki hujayraga kirishida, kasallikni rivojlanishida va keyingi jarayonlarda muhim rol o’ynaydi. Tarr (1975) bu omillarni 4 guruhga bo’ldi: birinchi guruhga o’simlikni xususiyatlari, ikkinchisiga patogenlik xususiyatlari, uchinchisi ekologiya va to’r tinchisi biotik faktorlardir.
a) O’simlikni xususiyatlariga uni irsiy chidamlilvti kiradi. CHidamlilik darajasi esa o’simlik to’qimasining yoshiga va oziqlanishiga mikroelementlarni yetishmasligi o’simlikni virusga chidamliligini pasaytiradi qarab o’zgaradi. CHidamlilik haroratga qarab ham o’zgaradi. Virus xujayraga kirgandan so’ng yuqori temperaturaga to’g’ri kelib qolsa, o’simlik barglari va boshqa organlaryni o’zgarishisiz, simptomlar yashirin holatda o’tishi mumkin. Nimjon va kuchsiz o’simliklar kasallikga sezgiroq (chidamsizroq) bo’lsa, baquvvat, yaxshi rivojlanayotgan o’simliklar virusga ancha chidamli bo’ladi, ularni to’qimalari ancha qattiq. dag’al bo’ladi. Ularga virus yuqishi o’simlikda yengil simptomlar hosil bo’lishiga olib keladi va o’simlikni butunlay nobud bo’lmay qolishi mumkin. O’simlikni virusga sezgirligi yoki chidamliligi o’g’itlar bilan uni ta’minlanishiga ham bog’liq, masalan, azotli o’g’itlarni ko’pligi o’simlik chidamliligini pasaytiradi. O’simlikni virus bilan kasallanishiga o’simlikni virusga bo’lgan "moyilligi" ham yordam beradi. Uoker (1950) "moyillik" degan tushunchaga o’simlikni bir yoki bir necha faktorlar ta’siry natijasida virus bilan oson kasallanishini ko’zda tutadi. CHester bu tushunchani boyitib "moyillik" qatoriga sezgirlik yoki "kasallanish tendentsiyasi borligi" tushunchalarini kiritadi.
b) Patogenlik xususiyatlari (patogen organizmda parazitlik bilan hayot kechiruvchi organizm) uni agressivligiga (o’simlikni kasallantirib, uni qarshiligini yengib, unda yashashi, ko’payishi) bog’liqdir. Virusni oz miqdori(zarralar soni) tez va qisqa muddatda (kasallanishga ketgan vaqt) o’simlikni kasallantirishga yetarli bo’lsa, uni agres sivligi yuqori hisoblanadi.Patogenni yana bir xususiyati uni virulentligi patogenni (virusni) kasallik qo’zg’atish xususiyatidir.Bu xususiyat barqaror xususiyat bo’lib, u genotip o’zgargandagina o’zgaradi. v) Ekologik omillar. O’simlikka virus zarralari kirib, ularda simptomlar hosil bo’lshida ekologiya omillari namlik, temperatura, yorug’lik, pH, inokulyumni ion kuchi
va hokazolar ham rol o’ynaydi.