Virusologiya fanidan laboratoriya mashg`ulotlari ishlanmasi

3-Labarotoriya Mavzu: Atlaslar va jadvallarga asoslangan holda odam va hayvonlarning virusli kasalliklari alomatlarini o’rganish


Ishdan maqsad: Odam va hayvon virus kasalliklarida uchraydigan kasallik alomatlarini o’rganish.
Kerakli materiallar: Avvalgi ishlarda qo`llanilgan asbob -uskuna, reaktiv va materiallar ishlatiladi.
Ishni bajarish tartibi:M.I.Goldin tomonidan. virus bilan kasallangan odam va xayvon xujayralarida xam mayda timonuklein kislota tutuvchi elementlar tanachalar virus zarralari borligi aniqlandi. Ko`pincha o`simlik, odam va xayvon virus kasalliklarida X- tanalar diagnostika maqsadlarida xam o`rganiladi.
Tamakining mozaikali qismidagi kristall kiritmalari bor to`qimaga 0,1 n HC1 tasir ettirilganda kristall kiritmalar ignasimon kristallarga parchalanib ketadi, bunday kristallar tozalangan virus preparatlarida uchraydi. Demak, kristall virus kiritmalari virus zarralaridan tuzilgandir. Tamaki mozaikasi virusining "yashiringan" (maskirovanny shtamm) shtamm kiritmalari xujayrada TMB ga qaraganda ancha kam to`planadi (Beale, 1936).
Lingvistok va Duggarlar virus zarralarining lejalizatsiyasini o`rganishib, virusni asosiy qismi protoplazmada bo`lishini aniqlashdi.
TMV bilan kasallangan tamaki to`qimalarida kristallsimon virus kiritmalari bir tekisda tarkalmagan. Masalan, bazi tamaki yoki tomat barglaridagi tuklarda kristall virus kiritmalari umuman kurinmasligi mumkin,bazilarida esa juda kup bo`lishi mumkin. Tadqiqotlarning kursatishicha, kiritmalar virus to`plamlari yoki hujayrada virus to`planishi bilan bogliq bo`lgan maxsulotdir. Bular M-I- Goldinning malumotlariga qaraganda, virus bilan kasallangan tamaki yoki tomatning barg tuklarida va epi dermisida to`planadi.
M.I.Gol’din tadqiqotlari natijasiga ko`ra virus suyultirilganda, yuqumliligining saqlanish darajasi 10<sup>8</sup> gacha deb hisoblansa, virus kiritmasi 20 mkm (2x10 <sup>3</sup>) sm bo`lsa, uning xajmi 4-(10 ³)³ sm ³ ga yaqin bular ekan.
Bitta kiritmaning ogirligi 4 (10⁹) g buladi. Suyulish darajasini 10⁸ bulishi uchun 4 ml suvda 10 ta kiritma bo`lishi zarur buladi. Mikromanipulyator yordamida X tanalarni ajratib olib, bir necha marta yuvib, sungra xosil bulgan suspenziya bilan glyutinozani kasallantiriladi va 60 ta kasallantirilgan bargda 15 nekroz xosil bulishi kuzatilgan. Tajribada natijasiga kura, kiritmalarda virus borligi va u sezilarli darajadaligi anklanadi.
Goldin fikricha, TMV bilan kasallangan bargdagi kiritmalarda virus buladi. Goldin va SHeffild tajribalarining kursatishicha Ivanovskiy kristallari va X tanalar TMV ning to`plamidir .
Tamaki boshka virus bilan kasallantirilsa, o`simlik xujayrasida amorf kiritmalar xosil bo`ladi, ular xam virus zarralarining to`plamlaridan iborat bo`lishi aniqlangan.
Hisoblashlarning ko`rsatishicha, bitta kristallning massasi 1/125000 mg ga teng bo`lar ekan.
Ivanovskiy kristallari, odatda, geksagonal kurinishda buladi. TMV ning boshqa shtammi bilan kasallangan tamakida ipsimon shaklli kiritmalar xam uchraydi. Bazan ik kala kiritma bir vaqtning uzida bitta xujayrada uchrashi mumkin. Har xil o`simlik bir xil virus bilan kasallangan bo`lsa, uning shakli o`zgarmaydi. Xar xil moddalar tasirida (masalan, 0,1 n HCL) TMV ning kasallangan O`simlik hujayralarida duksimon kristallar uchrashi mumkin.