Veterinariya virusologiyasi

MA’RUZANING MAZMUNI
Viruslarning klassifikatsiyasi ular chaqiradigan kasalligi va tropizmiga asoslanilgan edi. So‘ngra neytrotrop, epiteliotrop, pnevmotrop, enterotrop va boshqa viruslar paydo bo‘la boshladi.
Epizootologlar viruslarni klassifikatsiyalashda ularni uzatilish usullarini birlashtirib viruslarni quyidagi guruhlarga bo‘ladi. Bular Respirator, virus Enterovirus, hamda Arboviruslardir. Viruslarning asosiy xususiyatlarini namoyon etish uchun oila, jinsi ko‘rsatilgan holda kriptogramma tuzilgan.
Viruslarni sistematikasini tuzishda quyidagi jarayonga amal qilinadi.

1. 
   Virionning kiymiyoviy, fizikokimiyoviy, strukturasi bo‘yicha xarakteristikasi.
   
2. 
   Replikatsiyasi
   
3. 
   Genetik birlashuvi
   
4. 
   Oraliq hujayini
   
5. 
   Patogenligi
   
6. 
   Geografik tarqalishi
   
7. 
   Uzatilish yo‘llari
   
8. 
   Antigen xususiyati
   

1966 yilda Gibss va boshqalar kriptogrammalarni taklif etdilar. Viruslarni xususiyatini aniqlashda 4 juft simvol ishlatilishini aytdi.

1. 
   Nuklein kislotaning to‘ri va spirallar soni bu belgilarni yozish uchun RNK-R, DNK-D; bir zanjirli – 1, ikki zanjirli – 2.
   
2. 
   Nuklein kislotaning molekulyar og‘irligi va virionda protsent nisbatda bo‘lishi. Umumiy molekulyar og‘irligi massasini E bilan belgilash.
   
3. 
   Virionning tashqi kurinishi yoki nukleokapsidning shakli. Virionning va nukleokapsidning shaklini qo‘yidagi belig bilan belgilanadi:
   

S – sferik, E –uzunchoq parallel tomonlari bilan oxiri esa yumaloqlashgan; U – uzunchoq; X – murakkab kompleks struktura.

4. 
   Uzatuvchi hujayini. Hujayinni belgilash uchun qo‘yidagi simvollar ishlatiladi
   

A – aktinomitsentlar
V – bakteriyalar
F – zamburug‘lar
J – umurtqasizlar
V – umurtqiilklar
As – kanalar (Asarina, Arachinida)
Di – chivin va pashshalar (Diptera, Jnsecta);
Ar – tli o‘simlik biti tamponida ishlab chiqaradigan shira.
Si - burgalar
Ve - uzatuvchisi no’malum
O – uzatuvchisiz tarqaladi
J – xususiyati no’malum
Shunday qilib Rhabdovirus avlodining kriptogrammasi shunday o‘qiladi: R/ 1: 4/2 i U/U: V, I, S/O As, Ar, Di:
Bir zanjirli RNK saqlovchi virus molekulyar og‘irligi 4.10⁶ D, 2 protsent virionni og‘irligini tashkil etadi. Virusning va nukleokapsidning tuzilishi uzunchoq va oxirigi uchi yumaloqlashgan.
Viruslarni tashqi muhitda uzatuvchilar kanalar, pashshalar, chivinlar va boshqa qo‘shqanotli xasharotlardir.