Veterinariya virusologiyasi

15-jadval. GATR yordamida zardobni suyultirish.yo’li bilan N'yukasl va gripp virusini differensiatsiyalash sxemasi.

Reaksiyaning tarkibiy qismi	Zardobni suyultirish
	1:2	1:4	1:8	1:16	1:32	1:64	1:128	1:256	1:512
VirusX+N'yukasl virusi uchun zardob	+++	+++	+++	+++	+++	+++	+++	+++	+++
VirusX+Gripp virusi uchun zardob	-	-	-	-	-	+	++	+++	+++

Antigen+antitelo kompleksining hosil bo’lishi (ajratib olingan virus+maxsus zardobning antitelosi). Shu o’rinda virusga tarkibida N'yukasl virusiga qarshi antitelosi bor zardobning qo’shilishi.
16-jadval. GATR yordamida virusni suyultirib, N’yukasl kasalligini gripp kasalligidan differensiatsiyalash sxemasi.

Qatorlar№	Reaksiyaning tarkibi, ml	Virusni suyultirish
		1:2	1:4	1:8	1:16	1:32	1:64	11:128	1:256
	Fiziologik eritma	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2
	Virus X	0,2	Navbatma-navbat 0,2 ml dan o’tkazish
1	N'yukasl virusi uchun zardob	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2
	Fiziologik eritma	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2
	Virus X	0,2	Navbatma-navbat 0,2 ml dan o’tkazish
2	Gripp virusi uchun zardob	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2
3	Fiziologik eritma	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2
	Virus X	0,2	Navbatma-navbat 0,2 ml dan o’tkazish
	Fiziologik eritma	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2

17-jadval. GATR yordamida virusni suyultirib parrandalarning N'yukasl va gripp 1 virusining serovariantini farqlash natijalari.

Reaksiyaning tarkibi	Virusni suyultirish
	1:2	1:4	1:8	1:16	1:32	1:64	1:128	1:256	1:512
Virus X+N'yukasl virusi uchun zardob	+++	+++	++	+	-	-	-	-	-
Virus X+gripp virusi uchun zardob	+++	+++	+++	+++	+++	+++	++	+	-
Virus X+fiziologik eritma	+++	+++	+++	+++	+++	+++	++	+	-

Shunday qilib, N'yukasl va gripp kasalligining virusi tovuq homilalarida bir xil o’zgarishlar chaqiradi.
GATR qo’yib virusni farqlash mumkin, agarda reaksiyaga shubha paydo bo’lsa neytrallash reaksiyasini qo’yib ko’riladi.
Topshiriq
GATR yordamida noma’lum gemagglyutinatsiyalovchi N'yukasl va gripp viruslarini bir-biridan farqlash.
Material bilan ta'minlash:
N'yukasl kasalligining virusi; shu virus uchun maxsus zardob; fiziologik eritma; l-2ml pipetkalar; pleksiglas panellar; 1%-tovuq eritrotsitlari; dezinfeksiyalovchi eritma quyilgan stakan; rezina nokcha; oynaga yozish uchun qalam.
Mashg’ulotning rejasi
1.O’qituvchining tushuntirishi.
2.Talabalarning mustaqil ishlashi:
a)virusni ikki barobar suyultirish;
b)zardobni quyib chiqish.
3.Nazorat uchun savollar.
4.Talabalar mustaqil ravishda eritrotsitlarni quyadi.
5.O’qituvchining tushuntirishi.
6.Diagnostik to’plamni talabalarga ko’rsatish, N'yukasl virusini gripp virusidan farqlash. Antigen va zardoblarning ishlatilish yolarini o’rganish. GATR orqali bir virusni ikkinchi bir virusdan farqlash.
7.Mustaqil bajarilgan GATR ning natijalarini ko’rish.
8.Mashg’ulotga yakun yasash. 9.Navbatdagi mashg’ulotga topshiriq berish.
Nazorat uchun savollar
l.N'yukasl va gripp viruslari chaqiradigan kasalliklarning o’xshashlik tomonlari nimadan iborat?
2.Kasal va o’lgan tovuqlardan virusni ajratish va ko’rishning qaysi usullarini bilasiz?
3.N'yukasl kasalligining virusini, gripp virusidan qanday farqlash mumkin?
« Biofabrikalarda ishlab chiqarilgan diagnostik to‘plamlar yordamida buzoqlarning pnevmoenterit kasalligini differensatsiyalash» mavzusidagi laboratoriya ishining
p a s p o r t i
mashg’ulotning maqsadi: hayvonlarning virus kasalliklariga talabalar tomonidan amaliy diagnoz qo’yish yo’larini o’rgatish. Buning uchun quyidagi vazifa qo’yiladi: patologik materialda buzoqlarda pnevmoenterit kasalligini chaqiruvchi virusni uchratish va farqlash
Kerakli jihoz, reaktiv va asbob uskunalar: Biofabrikada tayyorlangan yirik shoxli hayvonlarning YuRT, pg-3, DV, RS va adenovirus infeksiyasiga diagnoz qo’yish uchun ishlatiladigan diagnostik to’plamlar; kasal buzoqlardan olingan traxeya va bronxlarning shilimshiq qobig’i; lyuminessent mikroskoplar; termostat; kyuvetalar; pipetkalar; atseton; fiziologik eritma.
Yirik shoxli hayvonlarning YURT kasalligiga diagnoz qo’yishda ishlatiladigan diagnostik to’plamning tarkibi:
a)NR va DPR uchun otning spetsifik zardobi;
b)NR va DPR uchun otning (manfiy) nazoratlovchi zardobi;
c)otning belgilangan spetsifik zardobi;
d)otning belgilangan (manfiy) nazoratlovchi globulini.
2.Yirik shoxli hayvonlarning VD kasalligiga dia’gnoz qo’yishda ishlatiladigan diagnostik to’plamlarning tarkibi:
a)NR uchun diareya kasalligining vaksina virusi;
b) KBR va DPR uchun diareya virusining spetsifik antigeni;
c)nazoratlovchi (manfiy) antigen;
d)KBR va DPR uchun diareya virusiga spetsifik bo’lgan zardob;
e)NR uchun diareya virusiga spetsifik zardob;
f)nazoratlovchi (manfiy) zardob;
g) diareya virusiga fluoressensiyalanuvchi zardob.
Adabiyotlar:
1. Bozorov X.K, Abdulakimova A.B. Veterinariya virusologiyasidan o’quv qo’llanma.Samarqand 2016 y.
2. Fenner's. Veterinary Virology (United States of America 2016 year).
3. M.Jackson. Veterinary clinical pathology. America 2010 year.
4. Троценко Н.И., Белоусова Р.В., Преображенская Е.А. Практикум по ветеринарной вирусологии. Учебная пособия. М., Агропромиздат 1998 год.
5. Троценко Н.И., Белоусова Р.В., Преображенская Е.А. Практикум по ветеринарной вирусологии. Учебная пособия. М., Колос, 2000 год.

MAVZU: Biofabrikalarda ishlab chiqilgan diagnostik to’plamlar yordamida buzoqlarning pnevmoenterit kasalligini differensiallash.
Mashg’ulotning maqsadi - hayvonlarning virus kasalliklariga talabalar tomonidan amaliy diagnoz qo’yish yo’larini o’rgatish. Buning uchun quyidagi vazifa qo’yiladi: patologik materialda buzoqlarda pnevmoenterit kasalligini chaqiruvchi virusni uchratish va farqlash.
Qo’zg’atuvchisining o’zaro hech qardoshlik tomoni bo’lmagan virus etiologiyasiga ega bir guruh o’xshash kasalliklar sun'iy ravishda pnevmoenteritlar deb nomlangan. Bu guruhga yirik shoxli hayvonlarning yuqumli rinotraxeit (YURT), virusli diareya (VD), paragrippning 3 turi (pg-3), adenovirusli va respirator-sinsitial (RS) infeksiyalari kiradi.
Yuqorida qayd etilgan infeksiyalarning o’xshashlik tomonlari ko’p:

1. 
   epizootologiyasi - asosan kuz-qish fasllarida 5-6 oylik yosh buzoqlar kasallanadi. Kasallik ko’pincha enzootiya holatida o’lim kam, virus tashuvchilik uzoq davom etadi;
   
2. 
   simptomlari - isitma, rinit, yo’tal, burundan suyuqlik oqishi, ich ketish;
   

3)patologoanatomik o’zgarishlari - nafas olish yo’llarining shilliq pardalari qizargan, shishgan, bronx va umurtqa bilan ko’krak qafasi oralig’i, limfa tugunlari qizargan;
4)Laboratoriyaga patologik material sifatida burun va kekirdakdan shilimshiq, burunning shilliq pardalari, traxeya, bronx, fekaliydan yuboriladi;
5)Pnevmoenterit kasalligining virusi buyrakdan yoki yirik shoxli hayvonlar homilasining testikulalaridan tayyorlangan o’stirilgan hujayralarda SPT ko’rsatib ko’payadi. Ularni antigenlarini DPR va IFR yordamida uchratish mumkin;
6)pg-3 virusi dengiz cho’chqasi eritrotsitlarini agglyutinatsiyalaydi. O’quv vazifasi sifatida xuddi shu infeksiyani tanlanishi quyidagicha mulohaza qilishga asoslanadi: l)pnevmoenteritlar guruhiga qarashli infeksiya keng tarqalgan bo’lib, chorvachilikka katta iqtisodiy zarar yetkazadi. Ammo bu infeksiyaga diagnoz qo’yish kamdan-kam hollarda bajariladi, chunki kasallik yuqori darajada o’limga olib kelishligi, sekinlik bilan kechganligi tufayli e'tibor berilmaydi. Bu kasalliklar ko’pincha boshqa diagnoz bilan nomlanib hatto kasallikni kechishini sezmasdan qolish ham mumkin.
Oldimizga qo’yilgan vazifani hal qilish bo’lajak veterinariya mutaxassislariga pnevmoenteritlar muammosini yechishga imkon beradi;
2) biologik sanoat tomonidan maxsus diagnostik to’plamlar ishlab chiqilib pnevmoenteritlarni faqat laboratoriya sharoitida differensiatsiya qilibgina qolmasdan, balki xo’jalikning o’zida ham murakkab bo’lmagan apparat (lyuminessent mikroskop) yordamida malakali veterinariya xodimi tomonidan bajarilishi mumkin.
Ushbu to’plamlar bilan tanishish va ularning amaliyotda ishlatish, shu mavzuning birdan-bir vazifalaridan hisoblanadi.
Diagnostik to’plamlar bilan tanishishning muhimligi shundaki, nafaqat pnevmoenteritlar balki boshqa infeksiyalarga diagnoz qo’yish uchun ham bunday to’plamlar ishlab chiqilmoqda;
3) Buzoqlarning pnevmoenterit kasalliklarini differensiatsiyalashda biologik sanoat tomonidan ishlab chiqilgan va keng qo’llanilayotgan preparatlar har bir alohida guruhdagi infeksiyadan profilaktika qilishda muhim ahamiyat kashf etmoqda.
4)pnevmoenteritlar infeksiyasining o’xshashligi sababli ularni chaqiradigan viruslarni differensiatsiyalash qulay. Buzoqlarning pnevmoenterit kasalligiga diagnoz qo’yish uchun Privolj biofabrikasida ishlab chiqarilgan, diagnostik to’plamlarning tarkibini keltiramiz.
l.Yirik shoxli hayvonlarning YURT kasalligiga diagnoz qo’yishda ishlatiladigan diagnostik to’plamning tarkibi:
a)NR va DPR uchun otning spetsifik zardobi;
b)NR va DPR uchun otning (manfiy) nazoratlovchi zardobi;
c)otning belgilangan spetsifik zardobi;
d)otning belgilangan (manfiy) nazoratlovchi globulini.
2.Yirik shoxli hayvonlarning VD kasalligiga dia’gnoz qo’yishda ishlatiladigan diagnostik to’plamlarning tarkibi:
a)NR uchun diareya kasalligining vaksina virusi;
b) KBR va DPR uchun diareya virusining spetsifik antigeni;
c)nazoratlovchi (manfiy) antigen;
d)KBR va DPR uchun diareya virusiga spetsifik bo’lgan zardob;
e)NR uchun diareya virusiga spetsifik zardob;
f)nazoratlovchi (manfiy) zardob;
g) diareya virusiga fluoressensiyalanuvchi zardob.
3.Yirik shoxli hayvonlarning pg-3 kasalligiga dia’gnoz qo’yishda ishlatiladigan diagnostik to’plamlarning tarkibi:
a)agglyutinatsiyalovchi antigen;
b)spetsifik zardob;
c)manfiy zardob;
d)fluoressensiyalovchi zardob.
4.Yirik shoxli hayvonlarning adenovirus infeksiyasiga diagnoz qo’yishda ishlatiladigan diagnostik to’plamlarning tarkibi:
a)1-kichik guruhning spetsifik antigeni;
b)DPR uchun 1-kichik guruhning spetsifik zardobi;
c)KBR uchun 1-kichik guruhning spetsifik zardobi;
d) 1-kichik guruh uchun fluoressensiyalanuvchi zardob;
e)2-kichik guruh uchun spetsifik antigeni;
f)DPR uchun 2-kichik guruhning spetsifik zardobi; g)KBR uchun 2-kichik guruhning spetsifik zardobi; h)2-kichik guruh uchun fluoressensiyalanuvchi zardobi; i)manfiy antigen; f)DPR uchun manfiy zardob; k)KBR uchun manfiy zardob.
5.Yirik shoxli hayvonlarning RS-infeksiyasiga diagnoz qo’yishda ishlatiladigan diagnostik to’plamlarning tarkibi: a)RS-virusining spetsifik antigeni; b)nazoratlovchi (manfiy) antigen; c)KBR va DPR uchun spetsifik zardob; d)nazoratlovchi (manfiy) zardob;
e) fluoressensiyalanuvchi spetsifik zardobi.