«veterinariya» ixtisosligi bo’yicha oliy o’quv yurtlari uchun qo’llanma

Belgilari.
Etiologik omillarning xarakteriga ko’ra bronxopnev-
moniyaning o’tkir, yarim o’tkir va surunkali kechishlari farqlanadi. 
Kasallikning o’tkir kechishi ko’pincha juda yosh va gipotrofik 
hayvonlarda kuzatiladi. Yarim o’tkir kechishi oziqlantirish, saqlash va 
parvarishlash sharoitlari qoniqarsiz bo’lgan yosh hayvonlarda kuzatiladi 
yoki o’tkir bronxopnevmoniyaning davomi sifatida rivojlanadi. 
Surunkali bronxopnevmoniya sutdan ajratilgan yosh hayvonlar uchun 
xarakterli kasallik hisoblanadi.
Bronxopnevmoniyaning kataral, kataral-yiringli va yiringli - 
nekrotik 
shakllari 
farqlanadi. 
Aksariyat 
hollarda 
kataral 
bronxopnevmoniya kuzatilib, ko’pincha o’tkir va nisbatan yengil 
kechadi. Kasal hayvonda yutal, burundan bir tomonlama yoki ikki 
tomonlama 
oqmalar, 
hansirash 
kuzatilishi, 
auskultasiyada 
xirillashlarning eshitilishi, tana haroratining biroz ko’tarilishi va ba’zan 
o’zgaruvchan isitma qayd etiladi. Kataral- yiringli bronxopnevmoniya 
o’tkir va yarim o’tkir tarzda kuchli o’zgaruvchan isitma, umumiy 
holsizlanish bilan kechadi. hayvonning ahvoli to’satdan yomonlashadi, 
kuchli yutal, auskultasiyada xirillashlar, ishqalanish shovqinlari 
eshitiladi, hansirash kuzatiladi. O’pka sohasida perkussiya o’tkazilganda
o’choqli yoki diffuz bo’g’iqlashgan joylar aniqlanadi. 
O’tkir bronxopnevmoniya ko’p hollarda simptomlarsiz kechib, 
ko’pincha kasalliknining 2-3- kuniga borib cho’chqa bolalari yoki 
qo’zilarning o’limi kuzatiladi. Kasal hayvonlarda adinamiya, 
ishtahaning pasayishi, nafasning zo’riqishi, quruq yutal, xirillashlar 
paydo bo’ladi. Shilliq pardalarning oqarishi va ko’karishi qayd etiladi. 
Yurak tonlari bug’iq eshitiladi. Pul’s to’lqini esa susayadi. Hazm 
a’zolarining faoliyati buziladi, Kasallik yarim o’tkir kechganda 
ishtahaning pasayishi, o’sishdan qolish va oriqlash, aralash tipdagi 

---

166 
hansirash, ko’pincha kekirdakning boshlanish qismi paypaslanganda 
ekssudatli yo’tal kuzatilishi kasallikning asosiy belgilari hisoblanadi. 
Ko’krak qafasi auskultasiya qilinganda xirillash va bronxial nafas 
eshitiladi. Patologik jarayonning plevraga o’tishi oqibatida ishqalanish 
shovqinlarini eshitiladi. Tana harorati vaqti-vaqti bilan ko’tarilib turadi. 
Qo’zilarda yutal asosan ular sug’orilgandan keyin yoki tez harakat 
qilgan paytlarda kuzatiladi. Tashqi shilliq pardalarning giperemiyasi 
qayd etiladi. Keyinchalik, depressiya, ko’p yotish, qaytalovchi isitma, 
pul’s va nafasning tezlashuvi kabi belgilar paydo bo’ladi. Yutal 
kuchayib, ko’pincha xurujli yo’talga aylanadi. Cho’chqa bolalarida esa 
nafas qiyinlashib, asfiksiya kuzatiladi. 
Buzoqlarning ko’krak qafasi perkussiya qilinganda o’pkaning 
do’ngligi va uning diafragma qismida perkutor tovushning 
bo’g’iqlashganligi, pul’sning tezlashuvi va susayishi, maksimal arterial 
bosimning pasayishi, minimal arterial bosim va venoz bosimning 
ko’tarilishi kuzatiladi.
Surunkali bronxopnevmoniya bilan kasallangan yosh hayvonlar 
o’sishdan qoladi, ularning ishtahasi o’zgaruvchan bo’lib qoladi. Yuqori 
namlik va o’ta issiq sharoitlarda yo’tal va aralash tipdagi hansirash 
kuchayadi. Tana harorati vaqti-vaqti bilan 40-40,5
0
S gacha ko’tarilib 
turadi yoki 0,1-0,5
0
S ga ko’tarilgan holda saqlanadi. 
Tashxis
ni aniqlashda yosh hayvonlarni parvarishlash, ona 
hayvonlarni saqlash va oziqlantirish, molxonalardagi sanitariya va 
zoogigiyenik sharoitlar, xarakterli klinik belgilar va patalogoanatomik 
o’zgarishlar hisobiga olinadi. Rentgenologik tekshirishlar o’tkazilganda 
o’pkaning do’nglik va yurak qismlarida qora dog’lar, bronxial tasvirning 
o’tkirlashganligi, yurak va diafragma oralig’idagi uchburchak va 
qovurg’alar konturining xiralashuvi kuzatiladi.