Versal shartnomasi: Birinchi jahon urushining so‘nggi nuqtasimi yoki 20 yillik yarash bitimi?

Urushning boshlanishi va ilk to‘qnashuvlar

Shunday qilib, Yevropa 1914-yilning yozida urush bo‘sag‘asiga kelib qoldi. Frans Ferdinandning o‘ldirilishi ortidan Avsrtiya-Vengriya hukumati Serbiyaga qotilni topshirish haqida ultimatum qo‘ydi. Ammo Serbiya bunga rad javobini berdi va 28-iyul kuni Avstriya-Vengriya imperiyasi Serbiyaga urush e’lon qildi, urush boshlandi va tomonlar birin-ketin ilgarilay boshladi. Ko‘pchilik urush Milod bayramigacha nihoyasiga yetadi deb o‘ylagan edi, ammo unday bo‘lmadi.
29-iyul kuni Rossiya Avstriya-Vengriyaga, 30-iyulda Germaniyaga qarshi urushga tayyorgarlik bo‘yicha umumiy safarbarlik e’lon qildi. Bunga javoban Vilgelm II qarindoshi, Rossiya podshosi Nikolay II ga safarbarlikni bekor qilishni talab qildi. Rad javobi olgach, 1-avgust kuni Rossiyaga qarshi urush e’lon qildi. Shu kuni Fransiya umumiy safarbarlik e’lon qildi va urushga tayyorgarlik ko‘ra boshladi. Ertasi kuni Germaniya neytral davlat Lyuksemburgni egalladi va Belgiyaga askarlarni erkin o‘tishlari uchun ultimatum yo‘lladi. Ammo Belgiya buni rad etgach, harbiy yo‘l bilan uni ham egalladi.
3-avgust kuni Germaniya Shleffen rejasi asosida Fransiyaga urush e’lon qildi. 4-avgust kuni Buyuk Britaniya Germaniyaga Belgiya neytralitetini kafolatlash va nemis askarlarining ortga qaytishini talab qilib yuborilgan ultimatumga javob bo‘lmagach, Germaniyaga qarshi urush e’lon qildi. Uchlar Ittifoqi a’zosi bo‘lgan Italiya esa voqealar rivojini kuzatib, keyin urushga kirishni maqsad qilib qo‘ydi.

Foto: Google Photos
6-avgust kuni Avstriya-Vengriya Germaniya tomonidan Rossiyaga urush e’lon qildi. 11-avgustda Fransiya, 13-avgustda esa Buyuk Britaniya Avstriya-Vengriyaga qarshi urush e’lon qildi. O‘sha paytda ishtirokchi davlatlarning deyarli barchasida koloniyalar mavjud edi, shunday ekan koloniyalar ham o‘z-o‘zidan urush ishtirokchisiga aylandi. Commonwealth a’zosi sifatida Kanada, Avstraliya, Hindiston, Yangi Zellandiya, Janubiy Afrika, fransuz va Belgiya koloniyalari ham avtomatik ravishda Germaniyaga qarshi urushga kirdi. Rossiya imperyasi tarkibida bo‘lgan Turkiston ham urushga jalb etildi. Turkistonliklar asosan front orti ishlarida majburiy ravishda ishlatildi.
23-avgustda Yaponiya Antantaga o‘z yordamini taklif qildi va Germaniyaga qarshi urush e’lon qildi. 1-noyabr kuni Usmonli Germaniya tarafdori ekanini e’lon qilishi ortidan 3-noyabr kuni Fransiya va Buyuk Britaniya Usmonliga urush boshladi.