Versal shartnomasi: Birinchi jahon urushining so‘nggi nuqtasimi yoki 20 yillik yarash bitimi?

Birinchi jahon urushi: natija va oqibatlar
Urush yakunlangach, dunyoning siyosiy, iqtisodiy va demografik manzarasi o‘zgarib ketdi. Germaniya imperiyasi, Avstro-Vengriya monarxiyasi, Chor Rossiyasi va Usmonli saltanati quladi. Ulkan imperiyalar o‘rnida ko‘plab mayda millatlardan iborat mamlakatlar tashkil topdi. Birinchi jahon urushi yakuni xalqaro munosabatlarni tartibga soluvchi Millatlar ligasi deb nomlangan yangi xalqaro munosabatlar tizimini paydo qildi. Millatlar ligasi ko‘plab ixtilof va nizolarning oldini olishga erishgan bo‘lsa-da, tizimdagi adolatsizliklar – kichik davlatlar a’zolarining xalqaro munosabatlarni tartibga solishda ovozga ega emasligi yangi jahon urushi takrorlanishiga ko‘proq ishontira boshladi.
Iqtisodiyotda harbiy sanoat ustuvor yo‘nalish bo‘lib qoldi. Birinchi jahon urushi ko‘p mamlakatlar iqtisodiyotiga zarar yetkazgan edi, ular iqtisodiy inqirozlarni boshdan kechirishdi. Urush xarajatini qoplash mustamlaka mamlakatlar hisobidan amalga oshirildi, mustamlakalarda “xo‘jayin” mamlakatlarga nisbatan adovatni kuchaydi. Bu esa kelgusida Afrika va Osiyoda qator davlatlar mustaqillikka erishishiga olib keldi.
Birinchi jahon urushidan so‘ng dunyo demografik jihatdan ham o‘zgacha edi. Ko‘plab odamlar urushda yaqinlarini yo‘qotgan, zavod va fabrikalarda o‘smirlar va ayollar ishlar, urush ularning barchasini mulkdorlar sinfi uchun ishlashga majbur qilgan edi.
Aholi urushdan katta saboq oldi. Ayollar teng huquqli bo‘lishga intila boshladi. Ular hattoki siyosiy huquqlarga ega bo‘lishni talab qildi. Eski mafkuralar soxta bo‘lib chiqdi, insoniyatda mavjud tizimning g‘oyalariga ishonch qolmadi va ular endi yangi yetakchilarning yangi g‘oyalariga ergasha boshladi.
Versal bitimi vaqtinchalik ekani g‘oyasi fransuz marshali aytganidek o‘sha davr havosiga borgan sari sizib borar, navbatdagi jahon urushi boshlanishi tabiiy ammo, qachon degan savol muallaq edi.

28-iyul – Birinchi jahon urushi boshlangan kun. Sabablar va ilk to‘qnashuvlar

1914-yil 28-iyul kuni Avstriya-Vengriya imperiyasi Serbiyaga urush e’lon qildi. Ortidan 1-avgustda Germaniya Rossiyaga, 3-avgustda esa Fransiyaga, 4-avgustda Buyuk Britaniya Germaniyaga urush e’lon qildi va urush global ko‘rinishga keldi. 28-iyul esa rasman Birinchi jahon urushini boshlab bergan sana sifatida tarixga kirdi. “Daryo” Birinchi jahon urushi, urushdan oldingi jarayonlar va ilk kunlardagi voqealar haqida hikoya qiladi.

Foto: Google Photos