Вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети

Ўзбекистонда физиология фанининг ривожланиш даври
Ўзбекистонда ёш физиологияси фани ўтган асрнинг 20 йилларида умумий 
физиологиянинг негизида Туркистон давлат университета ташкил этилиши билан 
илк бор ривожлана бошлаган. Физиология фанининг асосий илмий маркази
Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси қошидаги Физиология институти 
ҳисобланади. 1940 йиллардан бошлаб ушбу институт ходимлари проф. 
В.И.Венчиков, академик А.Ю.Юнусов, Тошкент давлат тиббиёт институти 
профессорлари, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган фан арбоблари А.С. Содиқов, 
А.Ҳ. Ҳошимов ва бошқалар юқори ҳароратнинг одам организми турли аъзо ва 
тизимларига таъсирини ўргана бошладилар. Иқлим шароити билан боғлиқ бўлган 
йўналишдаги илмий ишлар борган сайин ривожланиб борди. Андижон тиббиёт 
институти Нормал физиология кафедрасининг ҳодимлари профессор Г.Ф. 
Коротко раҳбарлигида овқат ҳазм қилиш жараёнида иштирок этувчи гидролитик 
ферментларнинг турли шароитларда секреция ва экскрециясини кенг кўламда 
ўрганганлар. Юқори ҳарорат таъсирида организмнинг иш қобилияти, мускул 
тизими физиологиясини ўрганиш бўйича профессор З.Т.Турсунов раҳбарлигида 
илмий изланишлар олиб борилган. Қайд қилинган текширувлар асосида 
Ўзбекистон иқлими шароитида тўғри овқатланиш, минерал сув, кўк чойдан 
фойдаланиш ҳақида тавсиялар берилган. 
Ўтган асрнинг 60 — йилларида, ингичка ичак мембранасида ҳазм қилиш 
жараёнининг академик А.М.Уголев томонидан очилиши, Республикамизда ҳам ўз 
аксини топди. Ўзбекистонда хизмат кўрсатган фан арбоби, профессор 
К.Р.Раҳимов томонидан республикамизда овқат ҳазм қилиш физиологияси 
мактабига асос солиниб, ингичка ичак мембранасида ҳазм жараёни 
хусусиятларини Ўзбекистон шароитида, ёшга қараб ўзгариб бориши аниқланди. 
Озиқ моддаларнинг гидролизи ва сўрилиши онтогенез давомида ташқи муҳит 
омилларининг аҳамияти ўрганилиб, механизмлари ёритиб берилди. К.Р. Раҳимов 
ва унинг шогирдлари томонидан яна бир йўналиш — овқат ҳазм қилиш тизими 
таркиби ва функциясининг озиқ моддалар таркибига мосланиши, яъни нутритив 
адаптацияси ҳам ўрганилди. 
Ўрта Осиё педиатрия институтининг физиология кафедрасида профессор 
У.З. Қодиров раҳбарлигида жигар хасталикларининг ошқозон ости бези ва 
ингичка ичак фаолиятига таъсири ўрганилди. К.Р. Раҳимов, У.З. Қодиров ва Г.Ф. 
Коротко мактабларида лактотроф озиқланиш давридаги ҳазм физиологиясининг 
хусусиятлари кенг кўламда ўрганилди- Ўзбекистон шароитида болаларнинг ақлий 
ва жисмоний қобилиятини ўрганиш, мактаб ўқувчилари ўртасида соғлом ҳаёт 
тарзини тарғиб қилиш борасида профессор Д.Д. Шарипова бир қанча ишларни 
амалга оширди. 
1969 
йилдан бошлаб Физиология институтида юқори ҳароратга 
мосланишнинг физиологик механизмларини ўрганиш асосий йўналиш бўлиб 
қолди. Бунда қон айланиш, нафас олиш, овқат ҳазм қилиш, сув-туз ва энергия 
алмашинув жараёнлари юқори ҳарорат шароитида ўрганилди. Бу соҳада академик 

---

10 
А.Ю. Юнусов, профессорлар: З.Т. Турсунов, К.Р. Раҳимов, Э.С. Маҳмудов, Р.Л. 
Аҳмедов, В.А. Ҳожиматов ва бошқаларнинг хизмати катта бўлди. Улар 
томонидан кўплаб илмий асарлар, олий ўкув юртлари учун дарсликлар чоп 
этилган бўлиб, улар кўплаб шогирдлар тайёрлашда катта ҳисса қўшганлар. Улар 
тиббиёт институтларида, университетларда, педагогика, жисмоний тарбия ва 
бошқа олий ўқув юртларида маърузалар ўқиб, амалий ва лаборатория 
машғулотларини олиб борганлар ва ҳозирги кунда уларнинг шогирдлари бу 
ишларни давом эттирмокда.