Вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

12 
2-МАЪРУЗА 
МАВЗУ. БОЛАЛАР ВА ЎСМИРЛАР ЎСИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИНИНГ 
УМУМИЙ ҚОНУНИЯТЛАРИ 
 
Режа: 
1.Ўсиш ва ривожланиш қонуниятлари. 
2.Гомеостаз ва организмда функцияларнинг бошқарилиши 
3.Акселерация. Акселерацияни тушунтирувчи назариялар.
3.Одам умрининг даврларга бўлиниши 
Таянч сўзлар: физиология, гигиена, онтогенез, пренатал, постнатал, 
ҳужайра, тўқима, аъзолар, тизимлар, акселерация, гомеостаз.
Одам организми бир бутун мураккаб катта тизим бўлиб, у ўз навбатида 
бир нечта майда тизимлардан ташкил топган. Ушбу тизимнинг энг кичик 
морфофункционал элементи бу ҳужайрадир. Ҳужайраларнинг ўзи ҳам 
микротизимлардан иборат. Улар бир-биридан тузилиши ва функцияси жиҳатдан 
ажралиб туради. Келиб чиқиши, тузилиши ва функцияси бир-бирига ўхшаш 
ҳужайралар йиғиндисидан тўқималар ҳосил бўлади. Одам организмида 
эпителиал, бириктирувчи, суяк, мускул ва нерв тўкималари фарқланади. Ҳар бир 
тўкима маьлум функцияни бажаради ва ўзига хос хоссаларга эга бўлади. Масалан, 
мускул тўқимаси қисқариш хоссасига, нерв тўқимаси қўзғалувчанлик ва 
ўтказувчанлик хоссаларига эга. Тўқималардан аъзолар ҳосил бўлади. Аъзолар 
танада маълум жойни эгаллайди, ва ўзига хос тузилишга эга бўлиб, маълум 
функцияни бажаради. Масалан, юрак қон ҳайдашда насос вазифасини бажарса, 
ўпка организм ва ташқи муҳит ўртасида газ алмашинувида иштирок этади ва 
ҳоказо. 
Маълум йўналишдаги функцияларни бажарувчи аъзолар йиғиндиси 
аъзолар тизими дейилади. Масалан, тишлар, сўлак безлари, тил, қизилўнгач, 
ошқозон, жигар, ошқозон ости бези, ичаклар овқат ҳазм қилиш тизимини ташкил 
қилади. Юрак, аорта, артериялар, веналар, капиллярлар-қон айланиш тизимини 
ҳосил қилади. Тизимлар бир-бири билан мувофиқ ҳолда иш бажарадилар ва шу 
туфайли организм ташқи муҳитга мослаша олади. 
Организм ташқи муҳит билан доимо мулоқотда бўлади ва ташқи муҳит 
омилларига жавоб берган ҳолда ҳаёт кечиради, ўсади, ривожланади ва кўпаяди. 
Муҳит шароитига мослашмаган организм эса нобуд бўлади. Ҳар қандай тирик 
организм ва ташки муҳит бир бугун бўлиб, улар орасидаги муносабатлар анча 
мураккабдир.