Вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети

Ўзбекистонда ёш физиологияси ва гигиена фанининг қисқача ривожланиш 
тарихи. 
Ёш физиологияси ва гигиена фанини ўрганар эканмиз, бу фаннинг умуман 
тиббиёт фанининг ривожига улкан ҳисса қўшган ватандошларимизни 
эслашимиз лозим. 
X асрнинг иккинчи ярмида Абу Бакр ибн Ахавай Бухорийнинг "Хидоят" 
(тиббиётни ўрганувчиларга қўлланма) китобида одам ва болаларда учрайдиган 
кўпгина касалликлар ва уларни даволашда қўлланиладиган дорилар ҳакида 
маълумотлар берилган. Ўтган даврларда Абу Мансур Бухорийнинг "Оддий 
дорилар ҳақида катта тўплам", Абу Сахл Масих Журжонийнинг юз бобли "Ал-
кимё" китобида тиббиётни ўрганишда дарслик сифатида кенг қўлланилган. 
Энциклопедист олим Абу Райхон Беруний хам тиббиёт фанига катта 
ҳисса қўшган. Унинг "Сайдана" китобида ўсимлик ва ҳайвон 
махсулотларидан хамда минерал моддалардан тайёрланадиган мингдан ортиқ 
дорилар ҳақида маълумот берилган. 
Жаҳон илмий тафаккури ривожига катта ҳисса қўшган буюк аллома Абу 
Али ибн Сино жуда катта илмий мерос қолдирган. У ўзидан олдин ўтган Шарқ 
мутафаккирларининг асарларини чуқур ўрганиш билан бирга, қадимги юнон 
тиббий-илмий ва фалсафий меросини, хусусан, Аристотель, Эвклит, Птоломей, 
Гален, Гиппократ, Пифагор кабиларнинг асарларини диққат билан ўрганди. 
Ибн Синонинг "Китоб ал-қонун фиттибб" (Тиб қонунлари) китоби бешта катта
китобдан иборат бўлиб, 1956 ва 1962 йилларда рус ва ўзбек тилларида 
тўлиқ нашр этилган. Бу китобларда одам анатомияси, физиологияси ва 
гигиенаси каби тиббиётнинг назарий фанларига ҳамда ички касалликлар, 
жарроҳлик, доришунослик, юқумли касалликларга керакли билимлар баён 
этилган. Бу китоб 600 йил давомида бутун жаҳондаги шифокорлар учун 
асосий қўлланма бўлиб келди, ундаги кғпгина маълумотлар ҳозир ҳам
халқ табобатида ўз аҳамиятини сақлаб келмоқда. У 36 марта кайта нашр 
этилган. Ибн Сино турли юқумли касалликларнинг келиб чиқиши ва 
тарқалишида ифлосланган сув ва ҳавонинг роли катта эканини уқтириб, 
сувни қайнатиб ёки фильтрлаб истеъмол қилишни тавсия этган. У ташқи 
муҳитдаги турли табиий нарсалар ҳаво, сув орқали касаллик тарқатувчи 
кўзга кўринмайдиган "майда ҳайвонлар" яъни микроблар ҳақида 
Л.Пастердан 800 йил илгар ўз фикрини билдирган. У касалликларни олдини 
олишда ташқи муҳитни муҳофаза қилиш, шахсий ва ижтимоий гигиена 
қоидаларига амал қилиш зарурлиги ҳақрдаги фикрларни бундан 1000 йил 
илгари айтган эди. 
XII асрда яшаб ижод қилган Исмоил Журжоний, Нажибуддин 

---

9 
Самарқандий, XVI асрда яшаган Султон Али Табиб Хоросоний тиббиёт 
фанини ривожига катта ҳиссаларини қўшганлар.