Вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети

Нафас олиш актининг турли хил ёшларда ўзгариши 
Ёши 
Нафас олиш чуқурлиги (мл) 
Энди туғилган болаларда 
15 – 20 
6 ойда 
35 – 50 
1 ёшда 
60 
2 ёшда 
115 
6 ёшда 
130 
11 ёшда 
160 – 175 
14 ёшда 
225 
Катта одамларда 
500 
Ёш болаларда ўпка тириклик сиғимини ўлчаш қийин, уни фақат 4-5 
ёшлардан бошлаб аниқлаш мумкин. Ўпканинг тириклик сиғими динамик равишда 
ўзгаради
Ўпка тириклик сиғимининг ёшга қараб ўзгариши 
Ёши 
Ўпка тириклик сиғими (мл) 
3 – 4 
400 - 500 
5 – 6 
800 – 1000 
8 – 10 
1350 – 1500 
14 
1800 – 2200 
15 
2500 
15 дан юқори 
3000 – 5000 
Тананинг 
ҳолатига 
қараб 
ўпканинг 
турли 
қисмлари 
турлича
вентиляцияланади. Тик турганда ўпканинг пастки қисмлари нисбатан яхши 
вентиляцияланади. Агар инсон чалқанча ётган ҳолда бўлса юқори ва пастки 

---

103 
бўлимлар орасидаги вентиляция фарқи йўқолади, лекин орқа томони олдинги 
томонига нисбатан босим пастроқ. Одам атмосфера ҳавосидан нафас олади, унинг 
таркибида 20,94% кислород, 0,03% карбонат ангидрид, 79,03 азот бор. Нафас 
чиқаргандаги ҳаво таркибида 16% кислород, 4,5% карбонат ангидрид 79,5% бор. 
Алвеоляр ҳавода 14% кислород, 55% карбонат ангидрид, 80,5% азот бор. Нафас 
чиқаргандаги ҳаво таркибида кислород кўплиги ва карбонат ангидридининг 
озлиги билан фарқ қилади. Бундай фарқ бўлишининг сабаби нафас чиқаргандаги 
ҳаво зарарли бўшлиқдаги ҳаво билан аралашиб кетади. Зарарли бўшлиқ ҳаво 
таркиби атмосфера ҳавоси таркиби билан бир хил. 
Ички нафас олиш тўқималарда кислород иштирокида юз берадиган 
кимёвий жараён бўлиб, бунинг натижасида организм учун керакли энергия 
ажралиб чиқади. Оксидланиш ва қайтарилиш ферментлари иштирокида биологик 
оксидланиш жараёни бўлиб ўтади. Оксидланиш натижасида сув ва карбонат 
ангидрид ҳосил бўлади. Алвеолалар ташқи юзасининг кўпчилик қисми кичик қон 
айланиши доираси капиллярлари билан бирлашган. Капилляр билан қопланган 
юзаси ўртача 100
м
2 
ни ташкил қилади. Ўпка алвеолалари ва қон-томир ўртасида 
аэрогематик тўсиқ–парда мембранаси бўлиб у эндотелий ҳужайралари, иккита 
асосий мембрана, алвеола эпителийси ва сурфактан қаватидан иборат. Бу 
мембрананинг қалинлиги 0,3-2,0 мкм га тенг. Ўпкада газлар алмашинуви 
кислороднинг алвеолалардан қонга (бир кунда ўртача 500 л), карбонат 
ангидриднинг эса қондан алвеолаларга (бир кунда ўртача 430 л) диффузия йўли 
билан ўтиши учун аэрогематик тўсиқнинг икки томонида алвеолаларнинг 
ҳаводаги парциал босими ва қондаги газлар таранглиги фарқи бўлиши лозим. 
Газлар аралашмасидаги ҳар бир газнинг ўзига тўғри келган атмосфера 
босимининг қисми шу газнинг парциал босими дейилади.
Газларнинг эрувчанлиги қуйидаги омилларга боғлиқ: 

Суюқлик таркибига; 

Суюқлик устидаги босимга; 

Суюқлик ҳароратига; 

Эрувчи газ табиатига.