177
таркибини куйидагича белгилаш мумкин: элегротехника, элетроника, кимё,
фармацевтика, алоқа воситаларини ишлаб чикариш, асбобсозлик, авиакосмик
ускуналар, автомобилсозлик ва б.
Жаҳон технологиялар бозорида қуйидаги ривожланиш тенденсияларини
ажратиб кўрсатиш мумкин:
- жаҳон технологиялар бозорининг жадал ривожланаётган бозорлардан
бири сифатида товарлар ва капиталлар бозорига нисбатан юқори суръатларда
ривожланиши;
- жаҳон технологиялар бозорининг миллий бозорларга нисбатан юкори
даражада ривожланганлиги билан ажралиб турипш. Мазкур жараёнда
халкаро корпорациялар етакчи рол ўйнайди ;
- жаҳон технологиялар бозорининг икки поғонали таркибга эгалиги:
а) юқори технологиялар асосан саноат жиҳатдан тараққий
этган
мамлакатлар ўртасида айланади;
б) ўрта ва куйи технологиялар ривожланаётган ва ўгиш иқгисодиёги
мамлакатлари бозорлари учун янги технология ҳисобланиши мумкин. Шу
сабабли мазкур технологиялар ушбу мамлакатлар ўртасида айирбошлаш
предмета бўлиб ҳисобланади;
- жаҳон технологиялар бозори технологик ресурсларнинг кам сонли
ривожланган мамлакатларда консентрациялашганлиги билан тавсифланади
(АҚШ- 40%, Япония - 30%, Германия - 13%);
- жаҳон технологиялар бозоридаги асосий рақобатчи мамлакатлар АҚШ
ва Япония ҳисобланади;
- жаҳон технологиялар бозорида монополлашув даражасининг жаҳон
товарлар
бозоридан
ҳам
юқорилиги.
90-йилларда
трансмиллий
корпорациялар
улуши жах,он саноат ишлаб чиқаришини нг 18 қисмини,
ташқи савдонинг қисмини ташкил этган бўлса, ушбу курсаткич
технологиялар бозорининг 80% ини ташкил этади;
- ХХ асрнинг 80-йилларидан бошлаб жаҳон технологиялар бозорида
трансмиллий корпорацияларнинг етакчилик мавқеи фирмалараро ҳамкорлик
178
алоқаларида намоён бўла бошлади.
Фирмалараро ҳамкорлик венчур келишуви, ҳамкорликдаги тадқиқотлар,
технологияларни айирбошлаш, бевосита капитал қўйилмалар,
технология-
ларни бир томонлама узатиш каби соҳаларни ўз ичига олади.
- “Янги иқгисодиёт”нинг шаклланиши ва ривожланиши мураккаб
технологик маҳсулотлар халқаро савдосининг жадаллашуви ва жаҳон
бозорларидаги рақобат кураишнинг ўзгаришига сабаб бўлмоқца. ХХ асрнинг
иккинчи ярмида халқаро савдо таркиби сезиларли даражада ўзгарди: жаҳон
экспортида тайёр маҳсулотлар улуши икки бараварга ошган бўлса, қишлоқ
хўжалик маҳсулотларини етиштириш ва озиқ-овқатлар ишлаб чиқариш 2,4
бараварга, минерал хомашё ва ёқилғи 3,3 бараварга кисқарган. ХХ асрнинг
90-йилпарида тайёр маҳсулотларнинг жахрн экспортидаги улуши 5% га
ошган. Мазкур ўзгариш асосан машина, асбоб-ускуналар ва транспорт
воситалари ҳисобига юз берган.
Юқори технологик махсулотлар бозорида етакчилик қилаётган
мамлакатлар тажрибаси технологик лидерлик билан боглиқ қонуниятларни
аниқлаш имконини беради:
Биринчи цонуншап - илм-фан ва инновацион янгиликларнинг мамлакат
ракрбатбардошлигини
ошириш
ҳамда
хтфсизпигини
таъминлаш
инсмруменпш ва замонавий билимларга асосланган янги пшпдаги
жамиятнинг базавий элементы сифатида баҳаланиши.
Инновацион тизим фаолиятини таъминлаш ривожланган мамлакатлар-
нинг юқори технологик маҳсулотлар билан савдо қилиш имкониятларини
кенгайтиради. Бу эса ялпи ички маҳсулотнинг 1,6% идан (Канада) 3,7% игача
(Швеция). янги билимлар ва технологияларни яратиш учун катта ҳажмдаги
маблаглар сарфлашни тақозо этади.
Иккинчи цонуният - корпоратив тадқиқотлар ва ишланмапарнинг
муҳим иқтисодий ах/пмиятга эгалиги.
Компанияларда олиб борипаётган
илмий тадқиқот ишларининг ривожланиши илмий янгиликлар ва
янги техник
имкониятларни яратади.
179
ХХ асрнинг охирларида ривожланган мамлакатларда инновацион
ривожланишга сарфланган умуммиллий харажатларнинг асосий қисми
тадбиркорлик сектори томонидан молиялаштирилган. Бу кўрсаткич
Франсияда - 61, Буюк Британияда — 65, Германияда - 68, Японияда - 72,
АҚШда - 74, Швецияда - 75% ни ташкил этган.
Корпоратив тадқиқотлар асосан юқори технологик гармоқларда олиб
борилади. ХХ асрнинг 90-йилларида АҚШда инновацион ривожланиш
харажатлари ҳажми бўйича хизматлар соҳаси, асосан информацион
технологиялар (23%), автомобилсозлик (11%) ва аерокосмик саноат (1.0%),
Европа Итгифоқида электротехника (15%), автомобилсозлик (13%) ва
хизматлар (11%), Японида электроника (18% дан юқори) ва электротехника
(11%) соҳалари етакчи мавқега эга бўлди.
Учинчи цонуният - замонавий билимларни жамгариш – кумулятив
жараён ҳисобланади.
Илм-фан ва маорифга сарфланаётган маблағлар
барқарор ва узоқ мудсатга мўлжалланган бўлсагина самара беради.
Мазкур
соҳани молиялаштириш бирон босқичда тўхтаб қолса, уни кейинчалик
кўпайтириш ўзини оқламайди. Давлатнинг илмий-техник сиёсатини
молиялаштиришдаги асосий манба бюджет маблаглари хисобланади. Мазкур
манбадан илмий харажатлар 15 дан 12 қисмигача молиялаштирилади.
Таҳлиллар кўрсатишча. АҚШ ва Японияда илмий тадқиқот ва тажриба-
конструкторлик харажатлари ЯИМга нисбатан ўртача 3,0% ини
молиялаштиради.
Do'stlaringiz bilan baham: 
