Вазирлиги Самарқанд иқтисодиѐт ва сервис институти

 
4.Портфел инвестициялар билан боғлиқ рисклар ва уларни 
бошқариш усуллари. 
 
Жахон амалиѐтида қимматли қоғозлар портфелини бошқариш 
Мартовец-Гобин-Шарп назарияларига асосланади. Қимматли қоғозлар 
портфели инвесторларнинг яъни шу портфел эгасининг талабларига жавоб 
бериш учун унинг ичидаги активларни сурункали равишда алмаштириб туриш 
керак. Шундай килиб қимматли қоғозлар портфелини бошқариш бир канча 
имкониятларни ўзида мужассамлаштиради биринчиси, инвестиция қилинган 
маблағларни бирламчи баҳосини сақлаш; иккинчиси, инвестицион даромаднинг 
максимал даражасига эришиш; учинчиси, портфелни инвестицион йўналишини 
таъминлаш2.
2
Е. В. Семенкова Операции с ценными бумагами. М.: Песпектива, 1997, стр. 213-217 

---

118 
Бошқача килиб айтганда портфелни бошқариш жараѐни унинг 
инвестицион сифатини ва инвесторнинг манфаатларига хос хусусиятларни 
ўзида мужассамлаштирилиши ва йуналтирилиши лозим. Портфелни 
бошқаришда жаъми куланиладиган методлар ва техник имкониятлар портфелни 
бошқариш усулларини ўзида намоѐн этади ва уни қуйидагича тавсифлаш 
мумкин: актив, пассив ва баланслаштирилган усулларни.
Қимматли қоғозлар портфелини бошқаришни актив (агресив) усули 
бозор ўзгарувчанлигида қушимча даромад олиш мақсадида портфел 
тўзилмасини доимий равишда ўзгартиришни назарда тўтади. Бозорнинг 
ўзгарувчанлигида яъни портфелдаги қимматли қоғозларни нархларни усиши ва 
пасайиши натижасида даромад олиш катта риск билан баҳоланади, шунинг 
учун бу портфел яъни усуслни тўзилишини қуйидагича келтириш мумкин:
Портфел бошқаришнинг актив усули: 
а) портфел тўзилишини бошқариш; 
б) портфел рискини бошқариш;
в) портфел ливидлигини бошқариш. 
қимматли қоғозлар портфелини пассив бошқариш усусли ўзок муддатга 
кўзланган истикболли олдиндан белгиланган риск даражасини яхши 
диверсификацияланган портфелни ўзида намоѐн этади. Бу ѐндашув самарали 
қимматли қоғозлар бозори ва юқори сифатли қимматли қоғозлар мавжуд бўлган 
ида амалга ошириш мумкин. Портфелни бошқаришнинг бу усули доимий 
стаблил ҳолатда бўлган ида ўзок умр кечириши мумкин. Агарда фонд бозор 
конъюктураси ностабил ҳолатда булса ва қисқа муддатли қимматли қоғозлар 
бозори асосий урин эгаллаганда портфелни пассив бошқариш усули пас 
самарали натижа беради.
Биринчидан, портфелни пассив бошқаришни самарали булиши учун у 
паст рискли қимматли қоғозлардан таркиб топган булиши керк, бундай 
қоғозлар миллий бозоримизда камчиликни ташкил этади; 
Иккинчидан, портфел ўзок муддат давомида фаолият юритиш учун 
унинг такибида ўзок муддатли қимматли қоғозлар булиши керак, бу эа 
портфелнинг пассив бошқариш усулининг асосий қисмиидир, лекин ўзбекистон 
фонд бозоридаги динамизм яъни нарх-навони ўзгармаслиги ѐки кутарилиб 
кетиши портфелдани даромадни ва унинг қийматини йукотиш эхтимоли катта. 
Ўзбекистон фонд бозорига индекс фонди номли, қимматли қоғозлар 
портфелини пассив бошқаруви купрок тўғри келади3. Индекс фонди – бу 
қимматли қоғозлар бозорини ҳолатини тавсифловчи, танланган биржа 
индексини харакатини акс эттирувчи портфелдир. Агарада инвестор, 
портфелини бозорни ҳолатини акс эттиришини хохласа, у портфелда қимматли 
қоғозларни шундай улушига эга булиши керакки, бу улуш индекс 
ҳисоблангандаги қоғозларга тўғри келиши керак. Портфелга бу каби ѐндашув 
унинг бошқарувчиси таҳлилга бўлган харажатларини камайтиришга имкон 
беради. Чунки, бу ҳолатда хар бир эмитент алоҳида таҳлили қилинмаса, 
бозорни умумий тенденцияси таҳлил қилинади. 
3
В. А. Галанов, А. И. Басов «Рынок ценных бумаг»-М.: «Финансы и статистика», 1996 

---

119 
Қимматли қоғозлар портфелини баланслаштирилган бошқарув услуби 
ўзида юқорида келтирилган усулларни синтетик бирлашувини намоѐн этади. Бу 
усулни танланган бошқарувчи бошида бу портфелни базасини ташкил этади. 
Портфелни базаси бу паст рискли қимматли қоғозлар йигимидир, уларни 
асосий мақсади капитални сақлаш. Одатда базани давлат ва корпоратив 
облигациялар ҳамда етакчи эмитентларни имтиѐзли акциялари ташкил этади. 
Баъзан базага иккинчи тоифали хаттоки учинчи тоифали эмитентлари 
акциялари хам киритилади, агарада улар ўзок муддатли инвестиция сифатида 
олинса. Базага бошқаруви пассив усулига асосланади, бу дегани унинг таркиби 
кам ҳолатларда қайта курилиб чикилади, одатда йилига бир марта.