Вариантлар жадвали

 3.4. Elektr dipoli. Dielektriklarning xossalari 
 
Asosiy formulalar 
 
D i p o l – kattaliklari jihatidan teng va ishoralari qarama – qarshi 
ikkita nuqtaviy elektr zaryaddan iborat tizim bo„lib, ular orasidagi masofa r 
dan juda kichikdir. 

---

63 
Dipolning manfiy zaryadidan uning musbat zaryadiga o„tkazilgan 
l

vektor dipolning yelkasi deyiladi. Dipol zaryadi 
Q
ning uning yelkasi 
l

ga 
ko„paytmasi dipolning elektr momenti deyiladi: 
l
Q
Р


Dipol maydonining kuchlanganligi 



2
3
0
cos
3
1
4


r
P
E
, 
bu yerda R – dipolning elektr momenti; r – dipol markazidan kuchlanganligi 
bizni qiziqtiradigan nuqtaga o„tkazilgan radius vektorning moduli. 

- radius 
vektor 
r

va dipol yelkasi 
l

orasidagi burchak (4 – rasm). 
Dipol maydonining kuchlanganligi dipol o„qida yotuvchi (

=0) 
nuqtada, 
;
2
3
0
r
Р
Е



dipolning o„rtasidan uning yelkasiga tik o„tkazilgan chiziqda yotuvchi 
nuqtada (

=

/2) 
3
0
4
r
Р
Е



. 
Dipol maydonining potensiali. 




cos
4
2
0
r
Р

Dipol o„qida yotuvchi (

=0) nuqtadagi dipol maydonining potensiali 
2
0
4
r
Р





---

64 
dipolning o„rtasidan uning yelkasiga tik o„tkazilgan chiziqda yotuvchi 
(

=

/2) nuqtadagi dipol maydoni potensiali 

=0 
E kuchlanganlik bir jinsli elektr maydonga joylashtirilgan, elektr 
momenti 
Р

bo„lgan dipolga ta‟sir etuvchi mexanik moment 
Е
Р
М





yoki

РЕсos
М

, 
bu yerda 
Р


va
E

vektorlar yo„nalishlari orasidagi burchak. 
Bir jinsli bo„lmagan maydonda dipolga mexanik moment (juft 
kuchlar)dan tashqari boshqa kuchlar ham ta‟sir qiladi. X o„qiga nisbatan 
simmetrik bo„lgan maydon holida bu kuch 

cos
дх
дЕ
p
F
X

, 
munosabat bilan ifodalanadi; bu yerda 
дх
дЕ
- maydonning x o„qi 
yo„nalishidagi bir jinsli emaslik darajasini harakterlovchi maydon 
kuchlanganligining xususiy hosilasidir (elektr maydon kuchlanganligi 
gradiyenti), 
2



da F
X
musbat. Demak, uning ta‟sirida dipol kuchli maydon 
sohasiga tortiladi. 
Qutblanganlik (bir jinsli qutblanishda)




N
i
i
p
V
Р
1
1


bu yerda
i
p

- alohida (i-) molekulaning (yoki atomning) elektr momenti; N - 

V hajmdagi molekulalar soni. 
Qutblanganlikning dielektrikdagi o„rtacha mikroskopik maydon 
kuchlanganligi E bilan bog„lanishi
Е
Р
0


bu yerda 

- dielektrik qabul qiluvchanlik; 

0
– elektr doimiysi. 
Dielektrik singdiruvchanlik 

bilan dielektirik qabul qiluvchanlik 
orasidagi bog„lanish 




1
Dielektrikdagi o„rtacha mikroskopik maydon kuchlanganligi E. tashqi
maydon kuchlanganligi E
0
bilan quyidagi munosabatlar orqali bog„langan 

/
0
Е
Е

va
0
0
/

Р
Е
Е

