Вариантлар жадвали

1.4. Tabiatdagi kuchlar va ularning xususiyatlari
 
Asosiy formulalar 
Butun olam tortishish qonuni 
2
2
1
r
m
m
G
F

bu yerda F – ikki moddiy nuqtaning o„zaro tortishish kuchi; m
1
va m
2
– 
ularning massalari, r –nuqtalar orasidagi masofa; G – tortishish doimiysi. 
Butun olam tortishish qonunining yuqorida yozilgan shaklini massalari sferik 
jihatdan simmetrik taqsimlangan sharlarning o„zaro ta‟siriga ham qo„llash 
mumkin. Bu holda r sharlarning massa markazlari orasidagi masofa bo„ladi. 
Tortishish maydoni (gravitatsion maydon) kuchlanganligi 
m
F
g

, 
bu yerda F maydonning biror nuqtasida joylashgan m massali moddiy 
nuqtaga ta‟sir etayotgan tortishish kuchi. 
Massasi M ni sferik jihatdan simmetrik taqsimlangan deb hisoblash 
mumkin bo„lgan sayyora hosil qiladigan tortishish maydoni kuchlanganligi 
2
r
M
G
g

, 
bu yerda r – sayyora markazidan maydonning sayyoradan tashqarida 
joylashgan bizni qiziqtiradigan nuqtasigacha bo„lgan masofa.
Yer sirtidan h balandlikdagi erkin tushish tezlanishi. 


2
/
1
R
h
g
g
h


, 
bu yerda R – Yer radiusi; g – Yer sirtidagi erkin tushish tezlanishi. 
Agar h<g
R
h
g
h





 

2
1
, 
Bir – biridan r masofada joylashgan m
1
va m
2
massali ikki moddiy 
nuqtaning (massalari sferik jihatdan simmetrik joylashgan sharlarning) 
gravitatsion ta‟sir potensial energiyasi 
r
m
m
G
Е
р
2
1


, 
(bir–biridan cheksiz uzoqlashtirilgan moddiy nuqtalarning potensial
energiyalari nolga teng deb qabul qilingan). 

---

38 
Tortishish maydonining potensiali 
m
Е
р


, 
bu yerda E
R
- maydonning muayyan nuqtasiga joylashtirilgan m massali 
moddiy nuqtaning potensial energiyasi. 
Massasi M ni sferik jihatdan simmetrik taqsimlangan deb hisoblash 
mumkin bo„lgan sayyora hosil qiladigan tortishish maydoni potensiali 
r
М
G



, 
bu yerda r – sayyora markazidan maydonning sayyoradan tashqarida 
joylashgan bizni qiziqtiradigan nuqtasigacha bo„lgan masofa.