Вариантлар жадвали

1.5. Relyativistik mexanika
 
Asosiy formulalar 
Maxsus nisbiylik nazariyasida faqat inersial sanoq tizimlari qaraladi. 
Barcha masalalarda y, y
1
va z, z
1
ning yo„nalishlari bir xil, K
1
koordinata 
tizimining K tizimga nisbatan nisbiy tezligi 

0
esa umumiy o„q x, x
1
bo„ylab 
yo„nalgan deb olinadi. 
Tayoqcha uzunligining relyativistik (Lorens) qisqarishi 


2
0
/
1
c
l
l



, 
bu yerda 
0
l
- tayoqchaning K
1
koordinata tizimidagi, ya‟ni tayoqcha 
harakatsiz bo„lgan koordinata tizimidagi uzunligi (xususiy uzunlik). 
Tayoqcha x
1
o„qiga parallel; 
l
- tayoqchaning K tizimdagi, ya‟ni tayoqcha 
unga nisbatan 

tezlik bilan harakatlanaetgan tizimdagi uzunligi; s–
elektromagnit nurlanishning tarqalish tezligi, s=3∙10
8
m/s. 
Soatning relyativistik sekunlashuvi. 
 
2
0
/
1
c
t
t





, 
bu yerda 

t
0
– K
1
tizimda bir nuqtada ro„y bergan ikki hodisa orasidagi 
tizimning soat bilan o„lchangan vaqt oralig„i. 
Tezliklarni relyativistik qo„shish qonuni,
2
1
0
0
1
/
1
c








, 
bu yerda 

1
nisbiy tezlik (jismning K
1
tizimga nisbatan tezligi); 

0
–ko„chma 
tezlik (K
1
tizimning K ga nisbatan tezligi);

– mutloq (absolyut) tezlik 
(jismning K tizimga nisbatan tezligi) 
Nisbiylik nazariyasida mutloq tezlik deb jismning shartli ravishda 
harakatsiz deb qabul qilingan koordinata tizimidagi tezligiga aytiladi. 
Relyativistik massa 
 
2
0
/
1
c
m
m



yoki
2
0
1



m
m
, 

---

41 
bu yerda m
0
– tinchlikdagi massa; 

- zarraning yorug„lik tezligi ulushlarida 
ifodalangan tezligi (

=

/s). 
Relyativistik impuls 
 
2
0
/
1
c
m
m







. 
Relyativistik zarraning to„liq energiyasi 
T
c
m
c
m
E




2
0
2
bu yerda T – zarraning kinetik energiyasi; m
0
∙c
2
=E
0
– zarraning tinchlikdagi 
energiyasi. Agar zarraning tezligi yorug„lik tezligiga yaqin bo„lsa, zarra 
relyativistik, agar 

<Relyativistik zarraning to„liq energiyasi va impulsi orasidagi bog„lanish 
2
2
0
2
2
2
c
m
с
Р
Е


Relyativistik zarraning kinetik energiyasi va impulsi orasidagi
bog„lanish 


2
0
2
2
2
c
Т
Т
с
Р



