Вариантлар жадвали


 Moddiy nuqta va jismning ilgarilanma harakat dinamikasi



Download 2,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet24/51
Sana08.02.2023
Hajmi2,63 Mb.
#909002
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   51
Bog'liq
Сиртки таълим талабалари учун физикадан кулланма PDF 1 КИСМ

 
1.2. Moddiy nuqta va jismning ilgarilanma harakat dinamikasi 
 
Asosiy formulalar 
Moddiy nuqtaning harakat tenglamasi (Nyutonning ikkinchi qonuni): 
vektor shakli 



N
i
i
F
dt
dp
1

yoki



N
i
p
F
a
m
1



bu yerda


N
i
i
F
1

- moddiy nuqtaga ta‟sir etuvchi kuchlarning geometrik 
yig„indisi; m – massa;
a

- tezlanish;



m
p

- impuls;
K o r d i n a t a (s k a l ya r) sh a k l i 


Xi
X
F
ma



yi
y
F
ma



Zi
Z
F
ma

bunda yig„indi belgisi ostida 
i
F

kuchning mos koordinata o„qlaridagi 
proyeksiyalari turibdi. 
Qayishqoqlik (elastiklik) kuchi 
x
k
F
эл



bu yerda 
k
– qayishqoqlik (elastiklik) koeffitsiyenti (prujina holida bikrlik); 
x

– absolyut deformatsiya.
O„zaro tortishish kuchi 
2
2
1
r
m
m
G
F


bu yerda G – tortishish doimiysi; m
1
va m
2
– moddiy nuqtalar sifatida 
qaralayotgan o„zaro ta‟sirlashuvchi jismlarning massalari; r – ular orasidagi 
masofa. 
Sirpanish ishqalanish kuchi 
fN
F
ишк


bu yerda 
f
– sirpanish ishqalanish koeffitsiyenti;
N
– tik (normal) bosim 
kuchi. 
Moddiy nuqtalar tizimi massalar markazining koordinatalari 
;



i
i
i
C
m
x
m
x
;



i
i
i
C
m
y
m
y



i
r
i
C
m
z
m
z



32 
bu yerda m

- i – moddiy nuqtaning massasi; 
x
l
, u
r
, z
i
– uning koordinatalari. 
Impulsning saqlanish qonuni. 
const
P
N
i
r



1

yoki 
,
1
const
m
N
i
i
i





bu yerda 
N
–tizimiga kiruvchi moddiy nuqtalar (yoki jismlar) soni. 
O„zgarmas kuch tasirida bajarilgan ish 
r
F
A
S



yoki 
,
cos

r
F
A



bu yerda 

-kuch F va kuchish 
r


vektorlari yo„nalishlari orasidagi burchak. 
O„zgaruvchan kuch tasirida bajarilgan ish 
,
cos
)
(
dr
r
F
L




bu yerda integrallash L bilan belgilangan trayektoriya bo„ylab bajariladi. 
t

vaqt oralig„i uchun o„rtacha quvvat.
.
t
А
N



Oniy quvvat
dt
dA
N

yoki 
,
cos


F
N

bu yerda dA - dt vaqt oralig„ida bajarilgan ish. 
Ilgarilanma harakat qilayotgan moddiy nuqta (yoki jism) ning energiyasi
2
2

m
T

yoki 
.
2
2
m
p
T

Jismning potensial energiyasi va maydonning muayyan nuqtasida 
jismga tasir etayotgan kuch o„zaro quyidagi munosabat orqali bog„langan. 
p
gradE
F


yoki 
.
















z
E
k
y
E
j
х
E
i
F
p
p
p




bu yerda i, j, k - birlik vektorlar (ortlar). Xususiy holda, kuch maydoni 
markaziy maydon (misol uchun gravitatsion maydon) bo„lganda. 
.
r
E
F
p




Qayishqoq (elastik) deformatsiyalangan jism (qisilgan yoki cho„zilgan 
prujina) ning potensial energiyasi
2
2
x
k
Е
р

Massalari
1
m
va 
2
m
bo„lgan bir-biridan r masofada joylashgan ikki 
moddiy nuqta (yoki ikki jism ) orasidagi gravitatsion o„zaro tortishish 
potensial energiyasi


33 
.
2
1
r
m
m
G
Е
р


Bir jinsli og„irlik kuchi maydonidagi jismning potensial energiyasi 
mgh
Е
р

bu yerda h – jismning potensial energiyani hisoblashda boshlang„ich deb 
qabul qilingan sathdan balandligi. Bu formula h

R shart bajarilganda o„rinli 
bo„ladi (R – Erning radiusi). 
Mexanikada energiyaning saqlanish qonuni faqat konservativ kuchlar 
ta‟sir etadigan yopiq tizimdagina bajariladi va quyidagicha yoziladi. 
const
Е
Т
р


Sharlarning to„g„ri markaziy urilish hodisasiga energiya va impulsning 
saqlanish qonunlarini tadbiq etib, absolyut noqayishqoq (noelastik) 
sharlarning urilishdan keyingi tezligi uchun 
2
1
2
2
1
1
m
m
n
m
U





va absolyut qayishqoq sharlarning urilishdan keyingi tezliklari uchun 


2
1
2
2
2
1
1
1
2
m
m
m
m
m
U








2
1
1
1
1
2
2
2
2
m
m
m
m
m
U







formulalarni olamiz. Bu yerda m
1
va m
2
sharlarning massalari, 

1
va 

2
ularning urilishgacha bo„lgan tezliklari. 
 
1.3. Qattiq jismning aylanma harakati dinamikasi 
Asosiy formulalar 
Jismga ta‟sir etayotgan 
F

kuchning aylanish o„qiga nisbatan momenti
M=F
1
l

bu yerda F


F

kuchning aylanish o„qiga tik tekislikdagi proyeksiyasi; 
l

kuch yelkasi (aylanish o„qidan kuchning ta‟sir chizig„igacha bo„lgan eng 
qisqa masofa). 
Aylanish o„qiga nisbatan inersiya momenti: 
a) moddiy nuqta uchun
2
mr
J


bu yerda m – moddiy nuqta massasi; r – moddiy nuqtadan aylanish o„qigacha 
bo„lgan masofa; 


34 
b) diskret qattiq jism uchun 
2
1
i
n
i
mr
J




bu yerda 

m – jism i – elementining massasi; r
i
– shu elementdan aylanish 
o„qigacha bo„lgan masofa; n – jism elementlari soni; 
v) yaxlit qattiq jism uchun 


dm
r
J
2

Agar jism bir jinsli, ya‟ni uning zichligi 

butun hajm bo„yicha bir xil 
bo„lsa, u holda 
dV
dm


va


dV
r
J
2

bu yerda V – jismning hajmi. 
Ba‟zi to„g„ri geometrik shaklga ega bo„lgan jismlarning inersiya 
momentlari 
Jism 
O„q (inersiya momenti unga 
nisbatan aniqlanadi) 
Inersiya 
momenti 
formulasi 
Massasi m va uzunligi 
l
bo„lgan bir jinsli ingichka 
tayoqcha (sterjen) 
Tayoqchaga tik ravishda uning 
og„irlik markazidan o„tadi. 
Tayoqchaga tik ravishda uning bir 
uchidan o„tadi. 
2
12
1
ml
2
3
1
ml
Massasi m va radiusi R bo„lgan 
ingichka 
halqa, 
chambarak, 
quvur; massasi (m) gardish 
bo„ylab tekis taqsimlangan R 
radiusli g„ildirak Massasi m va 
radiusi R bo„lgan yumaloq bir 
jinsli disk (silindr) 
Asos tekisligiga tik ravishda 
markazdan o„tadi 
Asos tekisligiga tik yo„nalishda 
disk markazidan o„tadi 
mR

2
2
1
mR
Massasi m va radiusi R bo„lgan 
bir jinsli shar 
Shar markazidan o„tadi 
2
5
2
mR

Download 2,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   51




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish