Valeologiya asoslari

IX BOB
OITS INFEKSIYASINING PROFILAKTIKASI.
ISHONCH XONALARI
D a v o la n is h p ro fila k tik a m u a s s a s a la rid a O IV in fe k siy a sin in g
tarqalishiga y o i q o ‘ym aslik tad birlari O IV infeksiyasining kasalxona 
ichida tarq alish in ing oldini olish va tibbiyot xodim lari m eh n a tin i 
m uho faza qilish kabi tadb irlarni o ‘z ichiga oladi. T ibbiy xodim O IV
bilan zararlanishning naqadar xavfli ekanligini bilishi kerak va’quyidagi 
talab larn i bajarishi shart:
* insonning qoni va boshqa suyuqliklari bilan ifloslangan o 'tk ir tig ii 
tibbiyot asboblaridan shilliq qavatlarning shikastlanishiga y o i qo‘ymaslik 
zarur. B uning u c h u n b a rc h a m uolajalar rezina q o iq o p va m axsus 
kiyim larda (xalat, q alpoq, niqob) am alga oshirilishi kerak;
* igna va boshqa o ‘tk ir tibbiyot asboblaridan shikastlanishdan 
e h tiy o t b o i is h u c h u n ignani sin d irm aslik , egm aslik, fo y d alan ib
b o iin g a n d a n so ‘ng zudlik bilan ignaning ichki kanallarini dez. m od da 
(3% xlo ram in , yarim foizli D P -2 ) bilan yuvish va b ir soat davom ida 
d ez.m o d d ag a b o ‘ktirib qo'yish kerak; * ignani zararsizlantirish dan
oldin tozalash va yuvish davrida q o iq o p kiyib olish zarur;
* ifloslangan o ‘tkir va sanchiluvchan asboblar yordam ida m uolajalar 
o ‘tkazm aslik lozim;
T eri shilliq q avatlari va o ch iq y a ra larn in g b e m o r q o i i bilan
m uloqotda b o iish id an saqlanish uchun quyidagilarga am al qilish kerak:
— terin in g shikastlangan qismi yoki ochiq y aralarni leykoplastir, 
b arm oqq a kiyiladigan q o iq o p c h a bilan berkitish kerak;
— qon va o rganizm boshqa suyuqlik n am u n alari o g ‘zi ishonchli 
berkitilgan k o n tey n er yoki bikslarga joylashtirilishi lozim ;
— agar q o i qon va boshqa suyuqliklar bilan ifloslansa, sovun 
bilan yuvib, so ‘ng 1% li xloram in bilan zararsizlantiriladi;
— q o n va org an izm d an boshqa suyuqliklar sach rashi e h tim o li 
b o ig a n d a m uolaja v aqtida him o y a ko'zo yn ag i, niqob tu tib olish 
kerak;
— choysh ab lar ifloslansa, 3 foizli xloram in eritm asiga ikki soat 
b o ‘ktiriladi.
> 
Jarro h lik operatsiyalari yoki tu g ‘ruq vaqtida tibbiyot xodim i 
m axsus kiyim da — q o iq o p , rezina p esh b an d , him oya k o ‘zoynagi va 
niqobda b o iis h i kerak.
97

---

> Y angi tu g 'ilgan chaqaloqlarni o g ‘z id a n -o g ‘izga s u n ’iy nafas 
oldirilish m exanik usulda am alga oshirilishi kerak.
> Q o 'l va tananing boshqa joylari qon va boshqa suyuqlik bilan 
ifloslansa, quyidagicha zararsizlantiriladi:
1) teri sovun bilan yuviladi, so 'ng
1 % li xloram in eritm asi j 
bilai artiladi;
2) k o 'z avvaliga suv b ila n , s o 'n g m arg a n so v k an in g 1:10000 
nisbatidagi eritm asi bilan yuviladi, 1% li albutsid eritm asi ko'zga 
te z -te z tom izilib turiladi;
3) b u run suv bilan yuviladi, so'ng protorgolning 1% li eritm asi 
tom iziladi;
4) o g 'iz suv bilan yuviladi, so 'n g ra m argansovkaning 1:10000 
nisbatidagi eritm asi yoki 70 gradusli spirt bilan chayqaladi;
5) agar teri ehtiyotsizlik bilan kesib olinsa yoki igna sanchib olinsa, 
o 'sh a joyning qoni siqib tashlanadi va yod bilan zararsizlantiriladi;
6) agar atrofdagi buyum lar, ko'rpa-yostiqlar, kiyim -kechaklar, pol 
va devorlar b em o r qoni bilan ifloslansa, dezinfeksiya qilinadi.
Agar kasalxona bo'lim i, am bulatoriya va poliklinikada S P ID gum on 
qilingan bem or aniqlansa, quyidagi tad birlar am alga oshirilishi shart:
— diagnozi aniq b o 'lg u nch a b em o r zudlik bilan aholida palataga 
joylashtiriladi;
— bem orga alohida tibbiy asboblar, gigiyenik predm etlar va boshqa 
buyum lar ajratiladi;
— OITS ga gum on qilingan bem orga tibbiy xizmat ko'rsatish uchun 
o 's h a kasallikka oid tajribaga ega bo 'lg an maxsus xodim ajratiladi;
— bem orning OITS bilan og'riganligi tasdiqlansa, u maxsus bo'lim
va bokslarga o'tkaziladi;
— b em o r yotgan xonani tozalash, u foydalangan choyshab, idish 
va boshqa buyum larni zararsizlantirish ishlari maxsus rezina qo'lqoplar i 
va dez. m odd alar yordam ida am alga oshiriladi;
— xloram in o 'rn ig a 0,5% D P -2 , tindirilgan xlorli ohak eritm asi, | 
gipoxlorid kalsiy eritm asi ishlatilishi m um kin.
Q on va qon preparatlari qabul qilayotgan b em o rlarda virus bilan 
zararlanishning oldini olish m aqsadida quyidagi am allar bajarilishi 
shart:
1) do n orlarn i OIV virusiga tekshirish;
2) ifloslangan o 'tkir va sanchiluvchi asboblar yordam ida m uolajalar ! 
o'tkazm aslik;
98

---

3) qon quyilayotganda b ir m arta ishlatiladigan igna va sistem alarni 
q o ila s h ;
4) giyohvandlar va tanosil kasalligiga ch alin g an lar O IV virusiga 
ch alinm agan b o 'lsa h am , u lard an d o n o r sifatida qon olm aslik.
O IV virusini yuqtirganligini aniqlash b o 'y ic h a tibbiy tekshiruv 
m ajburiy va ixtiyoriy tibbiy tekshiruvga b o iin a d i.
O IV virusini aniqlash b o 'y ich a m ajburiy tibbiy tekshiriluvchilar 
guruhiga quyidagilar kiradi:
> q o n , qon z a rd o b i va b o sh q a b iolo g ik su yu qliklar, to 'q im a
beruvchi donorlar;
> O I V , O ITS virusi yuqish xavfi yuqori b o 'lg an «Xavfli 
guruh»larga m ansub b o 'lg an shaxslar;
> giyohvand 
m o d dalarn i 
qon 
tom iriga 
inyeksiya 
orqali 
yuboruvchi giyohvandlar (an iq lan g an d a va keyin b ir yilda 2 m arta);
> go m o va bio seksuallar (an iq lan g an d a va keyin b ir yilda 2- 
m arta);
> tartibsiz, k o 'p lab jinsiy aloqa qiluvchi shaxslar (bir yilda 1 
m arta);
> tergov izolatorlariga, qabulx o n a-taqsim lash xonalariga tushgan 
(tu ra r joyi, ish joyi n o m a ’lum lar, xavfli guruhga m ansub) shaxslar 
(tushgan vaqtida 3-kun davom ida);
> jaz o
hukm ini 
o 'tay o tg a n
m uassasadagilar 
(tergov 
izolatoriga tu shgan d a, 
bir 
yilda 
1 m arta 
va keyin ozodlikka 
chiqishdan oldin);
> jinsiy aloqa qilish yo'li bilan o 'ta d ig a n kasalliklar bilan kasallan- 
gan d a (aniqlanganda va keyin b ir yilda 1 m arta).
> O ITS virusi bilan ishlovchilar, O IV virusini yuqtirib olganlar, 
O ITS bem orlari diagnostikasi, davolash h am da ularga bevosita xizmat 
qilish bilan shug'ullanuvchilar (ishga kirganda va keyin yilda 1 m arta);
> klinik k o'rsatm alari b o 'lg an kasallar;
> bir oydan o rtiq isitm alovchilar;
> bir oydan ortiq ch o 'z ilu v ch a n diareyalar;
> ta n a vazniniig 10 va u n d an o rtiq foizini sababsiz y o'qotish ;
> uch oydan o rtiq uzoq ch o 'z ilad ig a n lim foadenpatiya;
> surunkali va qaytalovchi zo tiljam yoki d avolanganda natijasiz 
b o 'lgan zotiljam ;
> jin siy a ’zo larin in g su ru n k ali y a llig 'la n ish i va d avo lanishiga 
qaram ay, natijasi b o im a g a n kasalliklar;
99

---

> og‘iz b o 'sh lig 'i tiln ing tu rli chaqalanish kasalliklari;
> im m un tizim ining buzilishi (T-xelperlam ing kam ayib ketishi); 
> diagnozi t o ‘liq an iq lan m ag an, O IT S, O IV belgilariga o ‘xshash
kasalliklar (davolovchi vrach tavsiyasi bilan).
O IV virusi yuqtirganligini 
aniqlash 
b o 'y ich a
ixtiyoriy tibbiy 
tekshiriluvchilarga quyidagilar kiradi:
— O 'zbekiston Respublikasiga 3 oydan ortiq m uddatga kelayotgan 
xorijiy shaxsniig yashash uch u n fuqaroligi b o r yoki y o ‘qligidan q a t’i 
nazar, OIV infeksiyasini aniqlash b o ‘yicha tibbiy ko 'rik d an o ‘tganlik 
haqidagi sertifikat tala b qilinadi. Ayrim hollarda, agar sertifikati 
b o im a s a , respublika hududiga kirgan vaqtdan boshlab b ir hafta ichida 
O IV virusiga tekshiriladi;
— O 'zbekiston fuqarolari, xorijiy fuqarolar va fuqaroligi bo'lm agan
shaxslar o ‘z xohishlariga k o 'ra O IV virusiga tekshiruvdan o 'tish lari 
m um kin;
— O 'zb ek isto n va Q o ra q a lp o g 'isto n R espu blik alari, T oshk ent 
s h a h a r h a m d a v ilo y a tla r O IT S M a rk a z la ri O IV in fek siy asig a 
tekshirilganligi haqida sertifikat berish huquqiga egadirlar (sertifikat
3 oy m obaynida yaroqli hisoblanadi);
— OIV infeksiyasiga tekshirilganligi haqidagi sertifikat Davlat tili 
va xalqaro (ingliz) tild a to 'ld irilib , sertifikat berayotgan tashkilot 
rahbarining imzosi va m u h ri bilan tasdiqlanadi;
— chet elga ketayotgan O 'zbekiston fuqarolari, xorijiy fuqarolar 
va fuqaroligi bo'lm agan shaxslarga sertifikat O 'zbekiston Respublikasi 
S o g 'liq n i saqlash vazirligi to m o n id a n ta sd iq la n g a n p reysku rant 
asosidagi narx bilan Respublika O ITS m arkazi hisob raqam iga pul 
o'gkazgan laridan so'ng beriladi;
— ushbu sanitariya qoida va m e’yorlari joriy qilingandan so'ng 
O IV infeksiyasiga tekshirish va sertifikat berishga taalluqli bo'lgan 
aw alg i hujjatlar o 'z kuchini y o 'q o tg an deb hisoblanadi.
Yuqorida ko'rsatilgandan tashqari h ar bir O 'zbekiston Respublikasi 
fuqarosi, shuningdek, O 'zbekiston Respublikasi hududida yashayotgan 
ch e t el fuqarolari ham d a fuqaroligi b o 'lm ag an shaxslar ismi sharifini 
sir saqlagan h o ld a ixtiy o riy ravishda O IT S kasalligini aniqlash 
m aqsadida anonim tibbiy tekshirishdan o'tish i m umkin. Shu sababdan 
tibbiy m uassasalarda h am da o'qu v yurtlarida ishonch xonalari tashkil 
etiladi.
100

---

0 ‘zbekiston R espublikasida O IT S kasalligi va u ning tarqalishiga 
qarshi q ato r c h o ra -ta d b irla r k o ‘rilm oqda.
0 ‘zbekiston b o 'y ich a 14 ta O IT S m arkazi tashkil etilgan. U larning 
ishlarini Respublika O IT S m arkazi tekshirib boradi. Shu m arkazlarga 
qarashli 82 ta O ITS laboratoriyalari b o'lib, ular q o n quyish stansiyalari, 
m aslahat-aniqlash m arkazlari, shahar va tu m an m arkaziy kasalxonalari, 
teri-tan o sil dispanserlari, ilm iy tad q iq o t in istitu tla rid a ochilgan.
B undan tash qari, 100 ga yaqin ish o n ch xon alari mavjud.
Eng m u h im i, O IT S n in g xavfli g u ruh lari orasidagi vakillarning 
qoni tibbiyot sohasida donorlik m aqsadida ishlatilmasligi uchun qayta- 
qayta tekshiruvdan o 'tk azilish kerak.
Agar b iro r kishining qoni zard o bida O IT S virusiga a n tita n a c h a la r 
borligi aniqlansa, u la r keyingi h ayo tlari d avom ida virus tashuvchi 
b o 'lib hisoblanadilar. B unday kishilarda O IT S kasalligi alom atlari 
b o rm i-yo'qm i baribir ular virus tarqalishi jih atid an xavflidirlar. Barcha 
virus tashuvchilari O IT Sni boshqalarga yuqtirm aslik t o ‘g‘risidagi oddiy 
tu sh u n c h a lard a n xab ard o r etish zarur.
O IT Sning oldini olish u c h u n turli yuqum li kasalliklarda bir m arta 
ishlatiladigan tibbiy asboblar q o ila n ila d i.
A m e rik a d a R .G a llo , S olk, F ra n siy a d a M o n ta n ie , R ossiyada 
akadem ik R .V .Petrov va uning shogirdlari vaksina ishlab chiqarish 
ustida ishlam oqdalar.
K ashf etilgan vaksinalar tek sh irilm o q d a. O lim larning b a ’zilari 
vaksinani odam lard a, boshqalari m ay m u n lard a sinab ko 'rm o q d alar. 
Ajab em as, yaqin kelajakda yaxshi vaksina to p ila r va hozirda b u tu n
kishilik jam iyatini xavotirga solgan m u am m o yechilar.
Tibbiyot m uassasalari ichida kasallik tarq a lib ketishining oldini 
olish; qon va qon p rep aratlarin i qabul q ilayotgan b em o rlard a virus 
bilan zaharlan ish nin g oldini olish tadbirlari:
— virus tashuvchilarni aniqlash m aqsadid a yoppasiga diagnostika 
tekshiruvidan o 'tk azish ;
— tibbiy m uassasalar h am d a o 'q u v y u rtla rid a ishonch xonalari 
tashkil etish;
— tibbiy xodim larn in g virus bilan zah arlan ish in in g oldini olish;
— m uolaja po stlarin i alo h id a a p te c h k a la r bilan t a ’m inlash;
— tibbiyot m uassasalarida isho n ch x o n a la ria ro infeksiyalarning 
oldini olish;
101

---

— g iyohvand m oddalarni to m ird an qabul qiluvchilar bilan a lo h id a
tu sh u n tirish ishlari olib borish;
— ah o lin i seksual sohada tarbiyalash.
A holi orasida m a ’rifat ishlarini olib borish, radio, televid eniy e, 
gazeta va jurn allar orqali axborot berish va infeksiyaning havo, to m c h i, 
m aishiy ovqatlanish orqali yuqm asligini t a ’kidlab o ‘tish zarur.